Spis treści:
- Apelacja od wyroku sądu kościelnego ws. stwierdzenia nieważności małżeństwa – podstawy prawne
- Apelacja a stwierdzenie nieważności małżeństwa – dokumentacja
- Gdzie i kiedy należy złożyć dokumentację ws. apelacji od wyroku sądu kościelnego?
- Ile trwa postępowanie w II instancji?
- Zmiany papieża Franciszka ws. postępowania apelacyjnego
- Rola adwokata kościelnego w postępowaniu apelacyjnym
Nie wszystkie procesy dot. stwierdzenia nieważności małżeństwa skutkują uznaniem przez trybunał kanoniczny badanego małżeństwa za nieważne od samego początku. Nie oznacza to jednak, że strony, po usłyszeniu niekorzystnego z ich perspektywy wyroku, pozbawione są możliwości dalszego działania. Małżonkowie – lub przynajmniej jedno z nich – przekonani o tym, że na skutek wystąpienia określonych przeszkód nie zostali połączeni węzłem małżeńskim, mogą odwołać się do sądu II instancji, czyli złożyć apelację ws. stwierdzenia nieważności małżeństwa. Na czym polega odwołanie do sądu kościelnego wyższej instancji? Jak przebiega apelacja od tzw. wyroku rozwodowego (czyli dot. stwierdzenia nieważności małżeństwa)? Nad tymi kwestiami pochylamy się w dzisiejszym tekście.
Apelacja od wyroku sądu kościelnego ws. stwierdzenia nieważności małżeństwa – podstawy prawne
We wszystkich procesach kanonicznych nadrzędnym celem sędziego jest znalezienie prawdy obiektywnej. Niekiedy jednak trybunał, np. na skutek wprowadzenia w błąd lub pomyłki, może wydać wyrok stojący w sprzeczności ze stanem faktycznym. Prawodawcy kanonicznemu zależy na tym, aby za wszelką cenę zapobiec utrwaleniu się rozbieżności między decyzją formalną sądu a prawdą obiektywną. Dlatego też daje wszystkim wiernym poszukującym sprawiedliwości możliwość zaskarżenia decyzji trybunału, a więc odwołania się do sądu kościelnego II instancji. W interesującym nas przypadku mowa rzecz jasna o apelacji od wyroku dot. tzw. unieważnienia małżeństwa.
Apelacja, czyli instytucja odwołania się od wyroku niższej instancji do sądu instancji wyższej, wywodzi się jeszcze z prawa rzymskiego. Na gruncie prawa kościelnego opisują ją kan. 1628-1640 Kodeksu prawa kanonicznego z 1983 roku. Co postanawia w nich prawodawca ws. odwołania do sądu kościelnego wyższej instancji? Przyjrzyjmy się wybranym zagadnieniom.
Kan. 1628 informuje nas, że od wyroku sądu kościelnego odwoływać się mogą zarówno strony, jak i rzecznik sprawiedliwości oraz obrońca węzła małżeńskiego. Kan. 1630 natomiast: apelację od wyroku sądu kościelnego należy zgłosić sędziemu w ciągu 15 dni od dnia powiadomienia stron o wyroku. Kan. 1632 stanowi zaś, że jeśli w apelacji nie określono inaczej, istnieje domniemanie, że skierowano ją do trybunału metropolitalnego, jeśli natomiast rozpatrywał ją w I instancji metropolita – do wyznaczonego dla tego trybunału sądu II instancji.
Jeśli w wyznaczonym czasie osoby zainteresowane instytucją apelacji od wyroku nie dopełnią formalności, po przekroczeniu wyznaczonego terminu apelacja zostanie uznana za zaniechaną (kan. 1635). Kan. 1637 zaś powiadamia nas m.in. o tym, że apelacja od wyroku sądowego służy zarówno powodowi, jak i pozwanemu, a jeśli nie postanowiono inaczej, dotyczy całości wyroku.
Z kan. 1638 dowiadujemy się, że apelacja od wyroku sądu kościelnego zawiesza wyrok, z kan. 1639 i 1640 z kolei m.in. o tym, że sprawa tocząca się w sądzie wyższej instancji może dotyczyć wyłącznie tych samych roszczeń; nowe dowody mogą zostać przedstawione na określonych w kan. 1600 zasadach.
Apelacja a stwierdzenie nieważności małżeństwa – dokumentacja
Wyjaśnijmy, na jakich dokumentach opiera się apelacja dot. stwierdzenia nieważności małżeństwa (czyli odwołanie się od tzw. wyroku rozwodowego). Osoby zainteresowane muszą przygotować zarówno samą apelację, jak i jej poparcie, czyli uzasadnienie. Apelację, jak już zaznaczyliśmy, należy zaadresować do sądu, w którym zapadł wyrok. Uzasadnienie zaś – do trybunału wyższego. To właśnie merytoryczne uzasadnienie apelacji od wyroku sądu kościelnego niższej instancji stanowi najważniejszy element dokumentu.
Oprócz danych osobowych, numeru sprawy oraz podpisu zainteresowanego uzasadnienie odwołania od wyroku sądu kościelnego powinno zawierać wyczerpujące wyjaśnienia dot. kwestii, których zdaniem apelującego sąd I instancji nie zbadał wystarczająco dokładnie. Zainteresowany ma prawo wskazać fakty, które mogłyby przeważać na rzecz uznania małżeństwa za nieważne, a w uzasadnionych okolicznościach również przedstawić kolejne dowody (na zasadach kan. 1600 KPK), bądź powołać nowych świadków. W pewnych sytuacjach kluczowe dla apelacji od wyroku sądowego może okazać się również ponowne powołanie ekspertów z zakresu psychologii lub psychiatrii, jeśli np. sprawa dotyczy braku dotykającego zgody małżeńskiej, a więc jest związana ze sferą psychiczną jednego ze współmałżonków. Niekiedy właściwym krokiem dot. odwołania od tzw. wyroku rozwodowego jest określenie nowego tytułu sporu – wtedy, gdy istnieje prawdopodobieństwo, że zakończone postępowanie dotyczyło niewłaściwej przeszkody małżeńskiej.
W sporządzeniu apelacji od wyroku sądu kościelnego – a także jej uzasadnienia – cenna może okazać się pomoc adwokata kościelnego. Biegły z kancelarii kanonicznej jest też w stanie wesprzeć apelującego w każdej innej kwestii formalnej związanej z odwołaniem się od tzw. rozwodu kościelnego.
Gdzie i kiedy należy złożyć dokumentację ws. apelacji od wyroku sądu kościelnego?
Lektura przytoczonych wcześniej kanonów KPK pozwala nam określić termin i miejsce złożenia apelacji ws. tzw. rozwodu kościelnego (stwierdzenia nieważności małżeństwa). Na złożenie dokumentu do sędziego I instancji zainteresowany ma „15 dni użytecznych” od czasu podania do wiadomości treści wyroku. Zwróćmy uwagę, że pomimo że jest ona zgłaszana w sądzie, w którym zapadł wyrok, jej adresatem jest trybunał apelacyjny – metropolitalny lub międzydiecezjalny, jeśli nie został określony inny sąd duchowny. Warto zaznaczyć, że termin 15 dni przysługujących na apelację mierzony jest od momentu doręczenia treści postanowienia sądu.
O ile samo złożenie odwołania od wyroku sądu kościelnego jest procedurą łatwą i nieskomplikowaną (należy jednak bezwzględnie zastosować się do terminu apelacji), o tyle uzasadnienie apelacji może stanowić większe wyzwanie. Zgodnie z prawem kościelnym wierny ma 30 dni na przygotowanie i przedstawienie sędziemu sądu apelacyjnego stosownego pisma. Niekiedy jednak sędzia, od którego wyroku się apeluje, może zagwarantować zainteresowanemu więcej czasu na dopełnienie formalności i zredagowanie uzasadnienia apelacji. Do takiej sytuacji może dojść np. wtedy, gdy sprawa okazuje się nad wyraz skomplikowana, a apelujący może potrzebować pomocy adwokata kościelnego w odpowiednim przygotowaniu się do dowodzenia swoich racji przed trybunałem wyższej instancji.
W przypadku, gdy apelacja od wyroku sądu kościelnego skutkuje wyrokiem odpowiadającym oczekiwaniom powoda, po uprawomocnieniu się wyroku – i braku przeciwwskazań ze strony ordynariusza – może on ponownie stanąć przed ołtarzem. Jeśli jednak i tym razem sąd nie uzna argumentacji zainteresowanego za wystarczającą – ma on prawo skierować sprawę do sądu najwyższej instancji, a więc Trybunału Roty Rzymskiej. Co oczywiste – uzasadnienie apelacji od wyroku sądu kościelnego w tym przypadku jest procedurą wymagającą jeszcze większego nakładu pracy oraz doskonałego obeznania w przepisach kształtujących prawo kościelne.
Ile trwa postępowanie w II instancji?
Zgodnie z normami prawa kanonicznego sąd duchowny powinien w każdym przypadku dążyć do jak najszybszego rozstrzygnięcia sprawy. Kan. 1453 stanowi, że sprawy toczące się w trybunałach I instancji nie powinny trwać dłużej niż rok. Jeśli natomiast chodzi o apelację od wyroku ws. unieważnienia (stwierdzenia nieważności) małżeństwa, czyli postępowanie w sądzie II instancji – zgodnie z KPK powinno trwać ono maksymalnie 6 miesięcy. Praktyka pokazuje jednak, że w obu przypadkach postępowania kanoniczne mogą trwać o wiele dłużej.
W tym miejscu wyjaśnijmy jeszcze jedną kwestię – jaka jest opłata związana z apelacją od tzw. rozwodu kościelnego? Całkowite koszty postępowania ws. stwierdzenia nieważności małżeństwa mogą różnić się w zależności od ustaleń danego sądu. Warto jednak wiedzieć, że instytucje kanoniczne są dostępne dla każdego wiernego, dlatego w przypadku trudnej sytuacji majątkowej może on zabiegać, także przy wsparciu adwokata kościelnego, o częściowe lub całkowite zwolnienie z zobowiązań finansowych, w tym opłaty od apelacji.
Zmiany papieża Franciszka ws. postępowania apelacyjnego
W 2015 roku papież Franciszek, promulgując List apostolski Motu proprio Mitis Iudex Dominus Iesus, dopuścił się pewnej modyfikacji kanonów prawa kanonicznego, co nie pozostało bez wpływu zarówno na samą procedurę dot. stwierdzenia nieważności małżeństwa, jak i przebieg apelacji dot. wyroków sądów kościelnych. Przypominamy, że Franciszek umożliwił rozpatrywanie spraw małżeńskich w trybie skróconym w przypadku, gdy współmałżonkowie jednogłośnie kwestionują ważność małżeństwa i przedstawiają bardzo silne ku temu powody. Co do samej zaś apelacji od tzw. wyroku rozwodowego, Ojciec Święty wprowadził zasadę, że do uprawomocnienia wyroku stwierdzającego nieważność wystarczy wyrok jednego trybunału. Wcześniej sprawa trafiała do sądu wyższej instancji z mocy prawa.
Zgodnie z reformą Franciszka możliwość odwołania się do sądu kościelnego II instancji nadal przysługuje stronom, a ponadto promotorowi sprawiedliwości i obrońcy węzła małżeńskiego. Co więcej, zgodnie z intencją papieża w przypadku procesów skróconych sąd II instancji może odrzucić apelację od wyroku wyłącznie wtedy, gdy jest ona odebrana jako działanie na zwłokę. Jeśli natomiast mowa o procesach zwykłych, oczywiste działanie na zwłokę prowadzi do publikacji dekretu potwierdzającego wyrok sądu niższej instancji. Na mocy MIDI Franciszek umacnia również rolę apelacji ws. stwierdzenia nieważności małżeństwa w przypadku trybunałów metropolitalnych oraz Trybunału Roty Rzymskiej jako najwyższego wymiaru kościelnej władzy sądowniczej.
Rola adwokata kościelnego w postępowaniu apelacyjnym
Określiliśmy już zatem, jak przebiega apelacja od tzw. wyroku rozwodowego. W czym jednak od strony formalnej może służyć potrzebującym przedstawiciel kancelarii kanonicznej? Adwokat kościelny jest doradcą i reprezentantem stron, który bez względu na charakter postępowania zapewnia mocodawcom wsparcie merytoryczne i dba o to, by mogli oni w pełni skorzystać z przysługujących im praw. Gdy mowa o procedurze apelacji ws. stwierdzenia nieważności małżeństwa, biegły z kancelarii kanonicznej służy nie tylko poradami prawnymi, lecz jest również w stanie podjąć się redakcji zarówno samej apelacji, jak i jej uzasadnienia, wymagającego precyzyjnego sformułowania argumentów prawnych. Jeśli tego wymaga sytuacja – może ponadto wesprzeć strony w zgromadzeniu kolejnych materiałów dowodowych czy wyborze dodatkowych świadków.
Innymi słowy – adwokat kościelny jest prawnikiem, który pomaga wiernym dowodzić swoich racji wobec władzy kościelnej, mimo odrzucenia ich roszczeń przez sąd I instancji, również w sytuacji, gdy podczas I instancji klient działał sam lub z innym adwokatem kościelnym. Działa z pełnym profesjonalizmem i zaangażowaniem, wiedząc, że to w dużej mierze od apelacji od wyroku sądowego zależy to, czy osoby przekonane o nieważności zawartego małżeństwa będą miały w przyszłości szansę stworzyć z drugą osobą pełnoprawne sakramentalne przymierze małżeńskie.