Czym jest prawo kanoniczne i jaki jest jego cel?

Prawo kanoniczne (ius canonicum), zwane też prawem kościelnym, to system norm determinujących funkcjonowanie Kościoła. Nazwa ta wywodzi się od tzw. kanonu, czyli jednostki redakcyjnej aktów prawnych ustanawianych przez Kościół. Miejmy na uwadze, że pytając, co to prawo kanoniczne, możemy uzyskać różne informacje, zależne od celu, jaki definiujący pojęcie miał na uwadze i tego, na jakich aspektach się skupił. Zatem – co to jest prawo kanoniczne, jak wygląda jego podział i jakie są najważniejsze jego zadania? Odpowiadamy na te pytania w niniejszym artykule.

Prawo kanoniczne – definicja

Prawo kanonicznie jest dyscypliną naukową, którą w ujęciu podmiotowym możemy rozpatrywać jako naukę badającą szeroko pojęte prawo kościelne. W ujęciu przedmiotowym natomiast jawi się ono jako zorganizowany system, dzięki któremu Kościół może prawnie funkcjonować. Warto zaznaczyć, że jest to pojęcie tożsame ze zbiorem zasad, których ustanowienie przez władzę kościelną wiąże się z zamiarem ułatwienia osiągnięcia zbawienia przez ludność Kościoła, o czym wspomnimy także w dalszej części artykułu (salus animarum est suprema lex ecclesiae).

Podział prawa kanonicznego

Jak wspomnieliśmy wyżej, prawo kanoniczne rozumiane powinno być jako zespół zasad, które zostały przez kościelną władzę ustawodawczą uchwalone, wyjaśnione lub zatwierdzone.

Wyróżniamy zatem następujący podział prawa kanonicznego:
– normy uchwalone, czyli ustawy, które wydane zostały przez kompetentną władzę kościelną. W tym miejscu możemy posłużyć się przykładem przepisów dotyczących sprawowania pokuty czy chociażby kwestii regulujących separację małżeńską w Kościele,
– normy wyjaśnione, do których zaliczamy przepisy pochodzące z systemu prawa kanonicznego, należące do prawa naturalnego lub dogmatów religijnych. Przepisy te zostały odpowiednio zinterpretowane i włączone do systemu prawa kanonicznego. Jako przykłady tego typu przepisów przywołać możemy między innymi prawo do dobrego imienia czy różnego rodzaju przeszkody małżeńskie, wynikające z pokrewieństwa,
– normy zatwierdzone, czyli ustawy, które zostały w pierwszej kolejności ustanowione przez państwo świeckie, a później doczekały się uznania za korzystne dla funkcjonowania Kościoła i włączone do ustaw kanonizowanych, czyli kościelnych. Zaliczamy do nich m. in. przepisy liczenia okresów przedawnienia.

Ponadto, w nawiązaniu do powyższego opisu, o podziale prawa kanonicznego decydują w szczególności:
– kryterium źródła powstania tego prawa (czy np. wywodzi się z prawa Boskiego czy stricte decyzji władzy kościelnej),
– forma, w zależności od tego, czy jest to prawo kanonicznego pisane lub niepisane,
– zasięg terytorialny obowiązywania – dzielimy wówczas prawo kanoniczne na powszechne mające zastosowanie na całej kuli ziemskiej, a także partykularne (np. dla danej diecezji),
– kryterium obrządku – wyróżniamy chociażby prawo Kościoła katolickiego łacińskiego i kościołów wschodnich.

Czym jest kanonistyka?

Kanonistyka, czyli nauka o prawie kanonicznym, definiowana jest zwykle jako nauka prawna lub teologiczna posługująca się danymi metodami badawczymi o charakterze prawno-teologicznym. Widzimy więc w tym miejscu bardzo wielki związek samego prawa oraz nauki o Bogu, co niewątpliwie wpisuje się w pracę adwokata kościelnego.

Rozstrzygnięcie kwestii, czy kanonistyka przynależy bardziej do teologii czy nauk prawnych nie ma większego znaczenia dla prawnika kościelnego. Wynika to z tego, że kanonista może swobodnie korzystać ze zdobyczy różnorodnych nauk. Niektóre z popularnych metod badawczych są nieustannie rozwijane ze względu na swoją skuteczność, inne z kolei traktowane są w charakterze pomocniczym. Przyjrzyjmy się wybranym metodom naukowym, z których użytek robi kanonistyka.

Metody badania prawa kanonicznego:
– egzegetyczno-dogmatyczna – zapewnia ona zasady tłumaczenia pojęć wykorzystywanych w danej normie prawnej,
– historyczna, która odwołuje się do pewnego kontekstu historycznego, czyli jak prawo kanoniczne wyglądało dawniej, i jak się ono przekłada na dzisiejszy zestaw norm,
– porównawcza, dzięki której istnieje możliwość porównania danych systemów prawnych, np. aktualnych,
– socjologiczna – na jej podstawie dokonuje się obserwacji życia ludzi w społeczeństwie i stwierdza, jakie są skutki działania prawa na procesy społeczne.

Istnieją także inne metody badania prawa kanonicznego, o czym decyduje między innymi postęp technologiczny i rozwój społeczeństwa. Wśród nich możemy wskazać np. metodę psychologiczną czy statystyczną.

Salus animarum est suprema lex ecclesiae – główny cel prawa kanonicznego

Salus animarum est suprema lex ecclesiae – tłumaczenie tej sentencji brzmi „zbawienie dusz zawsze winno być w Kościele najwyższym prawem” – wskazuje na najważniejszy sens ustanowienia oraz przestrzegania prawa kościelnego.

Zaznaczyć należy, że prawo kanoniczne koncentruje się na zbawieniu, które osiągane jest przez wiernych w ramach Kościoła. Innymi słowy, umożliwia wypełnianie przez Kościół swej misji. Z tego względu do jego najważniejszych założeń należy budowanie i umacnianie wspólnoty, a tym samym – realizacja kościelnego życia we wspólnocie. Prawo kanoniczne zwiastuje także królestwo Boże, które ma nadejść. Dzięki temu jest ono w stanie sprostać swemu zadaniu zawartemu w sentencji salus animarum est suprema lex ecclesiae. Pozwala na istnienie Kościoła zarówno w ujęciu materialnym, jak i duchowym.

Podsumowując, prawo kanoniczne realizuje szczególną misję, czym wyróżnia się na tle praw państwowych. Jest nią działanie ukierunkowane na zbawienie wszystkich ludzi na świecie, co jest najwyższym dobrem duchowym. Z tego też względu, prawo kościelne stanowi główny przedmiot zainteresowania badacza uprawiającego kanonistykę, w tym adwokata kościelnego.