Czy egzorcyzmy istnieją we współczesnym świecie? Rytuał wypędzania z ciała opętanego złych duchów na stałe wpisał się w popkulturę i już od kilkudziesięciu lat należy do stałego repertuaru chwytów twórców kina grozy. Jeśli egzorcyzmy istnieją naprawdę, poza światem beletrystyki i filmu, to kiedy są potrzebne i kto może je odprawiać? Na temat zagadnienia, jakim są egzorcyzmy, katolik może czerpać wiedzę z dokumentów prawa kanonicznego. Przyjrzymy się stanowisku Kościoła katolickiego wobec tego tajemniczego sakramentalium.
Egzorcyzmy w Polsce i na świecie – podstawowe informacje
Egzorcyzmy – co to termin właściwie oznacza? Otóż pochodzi on z greki (exorkismós – zaklęcie) i funkcjonuje jako nazwa obrzędu mającego na celu „zmuszenie tego, który się ukrywa, by wyszedł i oddalił się”. Podczas gdy w tradycji pogańskiej złe duchy przepędzane były przy użyciu zaklęć, egzorcysta działający z ramienia Kościoła polega w tej kwestii na modlitwie oraz wezwaniach wygłaszanych w imieniu Chrystusa. Mają one zmusić demony do opuszczenia udręczonego.
Katechizm Kościoła Katolickiego jasno określa, co to egzorcyzm i na czym egzorcyzm polega. „Gdy Kościół publicznie i na mocy swojej władzy prosi w imię Jezusa Chrystusa, by jakaś osoba lub przedmiot były strzeżone od napaści Złego i wolne od jego panowania, mówimy o egzorcyzmach” – możemy przeczytać w dokumencie. „Egzorcyzmy mają na celu wypędzenie złych duchów lub uwolnienie od ich demonicznego wpływu, mocą duchowej władzy, jaką Jezus powierzył Kościołowi”. Katechizm ponadto zaznacza, że „egzorcyzmy uroczyste” może odprawiać jedynie prezbiter, który uzyskał zgodę biskupa, w sytuacji, gdy szczegółowe rozpoznanie przypadku wykluczyło chorobę psychiczną osoby mierzącej się z problemem.
Egzorcyzmy – kto może je odprawiać?
Ustalenia dotyczące tego, przez kogo i kiedy egzorcyzm może zostać odprawiony, zawiera Kodeks Prawa Kanonicznego z 1917 r. i późniejszy, z 1983 r. Dokumenty wskazują, że prezbiter powołany przez ordynariusza miejsca (biskupa) do tego zadania musi odznaczać się nieskazitelnym życiorysem, dużym zasobem wiedzy i pobożnością.
W sprawie norm dotyczących obrzędu cenne uzupełnienie ustaleń z KPK stanowi List do ordynariuszy miejsca Inde ab aliquot annis z 29.09.1985 r. Kongregacja Nauki Wiary, odwołując się do kanonu 1172 KPK, zaznacza w nim, że wiernym nie wolno samowolnie stosować formuł przeznaczonych do przeprowadzania egzorcyzmów, innymi słowy – na własną rękę wypędzać demonów. Biskupi, na których w tej kwestii spoczywa odpowiedzialność za wiernych, mają także czuwać nad tym, by nie organizowali oni zgromadzeń, w trakcie których powtarzane mogłyby być modlitwy prowadzące do poznania imion demonów.
Gdzie egzorcyzmy mogą być wykonywane?
Pod żadnym pozorem nie należy odprawiać egzorcyzmów w miejscach publicznych. Wybrane przez egzorcystę pomieszczenie powinno być możliwie bezpieczne dla opętanego, powinny także znajdować się w nim krzyż oraz wizerunek Matki Bożej.
Jak wyglądają egzorcyzmy?
Obowiązujący kształt rytuału egzorcyzmu ustalony został przez Kongregację Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów 12 maja 2001 roku. Jego dokładny opis znajdziemy w dokumencie Egzorcyzmy i inne modlitwy błagalne.
W pierwszym rozdziale dokumentu, Zwycięstwo Chrystusa i władza Kościoła nad złymi duchami, trafimy na szereg zasad, na których opierają się egzorcyzmy – kto może odprawiać egzorcyzmy, jak odprawić rytuał może osoba do tego powołana i w końcu: jak egzorcyzmy wyglądają. Rytuał składa się więc z następujących elementów:
– obrzędów wstępnych (pokropienia opętanego wodą święcona dla ochrony przed zasadzkami demona);
– litanii błagalnej o wstawiennictwo Świętych i Bożą łaskę dla udręczonego;
– recytacji psalmu (wysławiania potęgi i dobroci Pana);
– czytania Ewangelii (przedstawienia znaku obecności Jezusa);
– nałożenia rąk (błagania Ducha Świętego o wygnanie demona);
– symbolu wiary albo odnowienia przyrzeczeń chrzcielnych (wyznania wiary oraz wyrzeczenia się szatana);
– modlitwy Pańskiej (błagania o wybawienie od zła);
– znaku krzyża (ukazania opętanemu Krzyża Pańskiego na znak supremacji Chrystusa);
– tchnięcia (gestu dmuchania w twarz);
– formuły egzorcyzmu (wygłoszenia błagalnej formuły skierowanej do Boga, a także formuły rozkazującej skierowanej do demona, w której w imię Jezusa Chrystusa kapłan wypędza diabła z ciała udręczonego);
– dziękczynienia (wygłoszenia dziękczynnej pieśni, modlitwy oraz udzielenie błogosławieństwa);
– obrzędu zakończenia.
Kiedy egzorcyzm zostaje zatwierdzony przez ordynariusza miejsca, ksiądz egzorcysta postępuje w opisany sposób. Wiemy już zatem, jak egzorcyzmy wyglądają z perspektywy kapłana. Jak jednak powinien postępować przed rozpoczęciem egzorcyzmu katolik udręczony przez demona, aby wspomóc księdza odprawiającego rytuał?
Oto jego obowiązki:
– szczera modlitwa;
– podejmowanie umartwienia;
– ponawianie wyznania wiary;
– przystępowanie do spowiedzi oraz przyjmowanie komunii świętej.
Po pomyślnie zakończonych egzorcyzmach katolik uwolniony od złego ducha powinien dziękować Bogu poprzez modlitwę. Ważną rolę w walce o przezwyciężenie złego ducha odgrywa dla udręczonego wsparcie duchowe ze strony otoczenia. Podstawowym jej przejawem jest modlitwa rodziny, przyjaciół lub kierownika duchowego.
Obsesje i opętania demoniczne
Demon może dręczyć człowieka na dwa różne sposoby – wywołując tzw. obsesje demoniczne lub opętując daną osobę. Wywołując obsesje, zły duch nie pozbawia człowieka wolnej woli oraz zdolności intelektualnych, zaszczepia jednak w jego umyśle pewne natrętne myśli lub obrazy, których ofiara nie jest w stanie wyprzeć ze świadomości.
Do przejawów obsesji demonicznych zaliczamy między innymi:
– przeświadczenie o chorobie psychicznej;
– myśli o wyrządzaniu krzywdy bliźnim;
– uporczywe myśli samobójcze;
– obsceniczne fantazje;
– wstręt do Eucharystii.
Jako że obsesje demoniczne mogą niekiedy być mylone z objawami chorób psychicznych, konieczne jest właściwe rozpoznanie sytuacji udręczonego. W przypadku, gdzie egzorcyzmy nie okażą się potrzebne, nieodzowna może być psychoterapia.