Spis treści:
- Msza święta w sobotni wieczór
- Dlaczego niedziela jest najważniejsza?
- Msza święta w sobotę – „rozwiązanie awaryjne”
- Msza święta w sobotę – podstawy prawne
- Msza święta w sobotę w wyjątkowych okolicznościach
- Święto w sobotę – msza niedzielna
- Kiedy odbywają się „niedzielne” Msze święte w sobotę?
Obowiązek uczestnictwa w niedzielnej Mszy świętej wynika wprost z treści trzeciego przykazania Dekalogu oraz pierwszego z przykazań kościelnych. Jak nietrudno się jednak domyślić – różne okoliczności mogą niekiedy nawet najbardziej gorliwemu katolikowi uniemożliwić udział w niedzielnej Eucharystii. Jak w takim razie zgodnie z przepisami prawa kanonicznego może on spełnić swój obowiązek i „dzień święty święcić”, biorąc udział we Mszy świętej w sobotę? Nie każda Msza sobotnia może liczyć się jako Eucharystia niedzielna. W niniejszym wpisie wyjaśniamy, kiedy uczestnik sobotniej Mszy wypełnia swoją powinność dotyczącą celebracji dnia Pańskiego.
Msza święta w sobotni wieczór
Prawo kościelne w tej kwestii nie pozostawia cienia wątpliwości – każde uczestnictwo w wieczornej Mszy świętej sobotniej liczy się jako udział we Mszy niedzielnej. Oznacza to, że nawet jeśli dana osoba weźmie udział we Mszy w sobotę, w trakcie której kapłan nie skorzysta z formularza niedzielnego, nadal nie zaniedba swojego obowiązku. Nieistotne – z punktu widzenia prawa – są też przyczyny podjęcia takiej decyzji. Duchowni jednak nieustannie podkreślają wagę świętowania dnia Pańskiego; z tego względu wierni powinni traktować uczestnictwo w „zastępczej” sobotniej Mszy świętej jako ostateczność, np. w przypadku przebywania w podróży.
Dlaczego niedziela jest najważniejsza?
Zgodnie z Dogmatyką katolicką Gerharda Ludwiga Müllera Eucharystia, która stanowi punkt centralny każdej Mszy świętej, jako jedyny z sakramentów umożliwia wiernemu doświadczenie realnej, osobistej i dynamicznej obecności Chrystusa. Właśnie dlatego, jak twierdził Tomasz z Akwinu, jest „sakramentem wszystkich sakramentów”. Trwający w latach 1962–1965 Sobór II Watykański podkreślił, że uroczyste obchodzenie pamiątki Jezus zlecił swojemu Kościołowi aż do powtórnego swego przyjścia na świat i jego zbawienia.
Jak wiemy z Ewangelii, Dziejów i Listów Apostolskich, Chrystus nakazał swoim uczniom powtarzać symboliczne czynności podania chleba i wina. Uroczysty posiłek pierwszych chrześcijan, połączony z podwójną czynnością eucharystyczną, odbywał się zazwyczaj w niedzielę (Dz 20,7–12, 1 Kor 16,2). Niedziela jest bowiem dniem Pańskim (m.in. Ap 1.10) – dniem, w którym Chrystus przezwyciężył śmierć, a tym samym nowym początkiem w wymiarze eschatologicznym (związanym z ostatecznym przeznaczeniem świata). W wymiarze prawnym obowiązek celebrowania pamiątki usankcjonował w 300 roku synod w Elwirze.
Msza święta w sobotę – „rozwiązanie awaryjne”
Nie zamierzamy streszczać w tym miejscu trwających od wieków dysput teologicznych dotyczących znaczenia każdej niedzieli w kalendarzu liturgicznym ani kluczowych ustaleń magisterium. Pragniemy zaznaczyć tylko, że papież Jan Paweł II w liście apostolskim Dies Domini z lipca 1998 r. gorąco zaapelował do wszystkich wiernych, by niedziela stała się dniem oddawania czci Bogu, jako dzień zwycięstwa Chrystusa, „dniem dni” (w wymiarze eschatologicznym), i w końcu – dniem odpoczynku Boga po zakończeniu dzieła stworzenia świata w dniu szóstym. W świetle powyższych argumentów dla każdego wiernego oczywistym powinno się stać, dlaczego Msza święta w sobotę powinna być traktowana jako ostateczność, a to niedziela właśnie jest dniem cotygodniowego przeżywania Paschalnego Misterium Chrystusa.
Msza święta w sobotę – podstawy prawne
Zapoznając się z wykładnią doktryny Kościoła, a więc Katechizmem Kościoła Katolickiego, dowiemy się, że „w niedzielę oraz w inne dni świąteczne nakazane wierni są zobowiązani uczestniczyć we Mszy Świętej” (nr 2180). Dlaczego więc może ją zastąpić Msza sobotnia? Rozważając kwestię, dlaczego poprzedzająca zwykłą niedzielę lub przypadające w niedzielę nakazane święto Msza w sobotę umożliwia wiernemu spełnienie swego katolickiego obowiązku, powinniśmy zajrzeć do Kodeksu prawa kanonicznego z 1983 r. Dokument określa w kan. 1248, iż „nakazowi uczestniczenia we Mszy św. czyni zadość ten, kto bierze w niej udział, gdziekolwiek jest odprawiana w obrządku katolickim, bądź w sam dzień świąteczny, bądź też wieczorem dnia poprzedzającego”. Warto zauważyć, że KPK – a także Instrukcja o Kulcie Tajemnicy Eucharystii z 1967 r. – kolejny kluczowy dla tej kwestii dokument, tym samym nawiązuje do tradycji pierwszych chrześcijan, którzy często, m.in. z obawy przed prześladowcami – spotykali się w sobotnie wieczory bądź w nocy z soboty na niedzielę. Z tego względu Kościół odprawia pierwszą niedzielną Mszę w sobotę wieczorem, ponieważ to nieszpory rozpoczynają dzień świąteczny. Trzeba dodać, że w poszczególnych diecezjach, np. w Diecezji Łomżyńskiej, możemy wziąć udział we Mszy niedzielnej już w godzinach popołudniowych, w tym akurat przypadku najwcześniej o 16.00.
Podkreślamy, że przepis, o którym mowa, dotyczy nie tylko zwykłych niedziel, lecz również innych dni świątecznych. Msza święta w sobotę wieczorem pozwala więc na udział w godnej celebracji Uroczystości Świętej Bożej Rodzicielki Maryi (1 stycznia), Uroczystości Objawienia Pańskiego (Trzech Króli – 6 stycznia), Uroczystości Wniebowstąpienia Pańskiego (40 dni po Wielkanocy), Uroczystości Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa (Bożego Ciała), Uroczystości Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (15 sierpnia), Uroczystości Wszystkich Świętych (1 listopada) i oczywiście – Uroczystości Narodzenia Pańskiego (25 grudnia). Tak więc gdy w niedzielę przypada nakazane święto – Msza święta w sobotę wieczorem (lub późnym popołudniem) pozwala wiernym pozostać w zgodzie z przykazaniami Bożymi i kościelnymi. Pamiętajmy, że prawidłowość ta dotyczy każdego święta. Bez znaczenia, czy obchodzone jest w niedzielę, czy też inny dzień tygodnia – Msza wieczorna dnia poprzedniego liczy się jako udział w jego celebracji.
Msza święta w sobotę w wyjątkowych okolicznościach
W temacie przepisów regulujących udział we Mszy świętej w przeddzień święta poczyniliśmy już stosowne ustalenia. Jak jednak wygląda kwestia „ślub w sobotę a Msza niedzielna”? Przyszli małżonkowie zazwyczaj stają przed kościelnym ołtarzem w soboty. Czy zatem zarówno oni, jak i ich najbliżsi wypełniają swój katolicki obowiązek, uczestnicząc w Eucharystii w dniu ślubu? Bez wątpienia tak, jeśli uroczystość odbywa się wieczorem lub po południu i towarzyszą jej formularz Mszy z niedzieli, wyznanie wiary i czytania niedzielne (lub święta nakazanego). W razie wątpliwości warto w każdym przypadku zapoznać się z wytycznymi danej diecezji dotyczącymi ślubu w sobotę a Mszy niedzielnej lub zaczerpnąć wiedzy u samego celebransa. W świetle prawa kanonicznego musimy jednak bez względu na powyższe uznać, że gdy przypada ślub w sobotę a Msza święta sprawowana jest wieczorem (bądź po południu) – zawsze może być traktowana jako Msza niedzielna.
Święto w sobotę – msza niedzielna
Pewne wątpliwości może rodzić sytuacja, kiedy akurat wypada nakazane święto w sobotę – Msza niedzielna w świetle KPK to również ta, która miała miejsce wieczorem dnia poprzedniego, a więc w tym przypadku – w sobotę, która jest jednocześnie świętem. Oczywiste wydaje się jednak, że z punktu widzenia nauczania Kościoła wskazane jest, aby w opisanych okolicznościach udać się do kościoła dwukrotnie – w święto nakazane (w sobotę) oraz w niedzielę. Wierny w takim przypadku może też np. wziąć udział w świątecznej, sobotniej Mszy rano, a wieczorem udać się na Mszę niedzielną. A także po raz drugi przystąpić do Komunii Świętej.
Pragniemy doprecyzować jeszcze jedną kwestię w temacie „święto w sobotę – Msza niedzielna”. O ile wieczorna Msza sobotnia powinna odbywać się wg formularza niedzielnego, o tyle w szczególnych przypadkach, gdy w sobotę przypada uroczystość wyższej rangi liturgicznej, wykorzystany powinien zostać formularz świąteczny. Wspomnianą regulację znajdziemy w pochodzącej z 2008 r. Instrukcji Biskupa Łomżyńskiego w sprawie odprawiania Mszy wieczornych na rozpoczęcie niedzieli i uroczystości obowiązujących autorstwa bpa Stanisława Stefanka. W dokumencie czytamy również, że Msza święta sobotnia powinna być celebrowana zgodnie z formularzem wigilijnym w przeddzień Bożego Narodzenia, a także świąt: Apostołów Piotra i Pawła, Narodzenia św. Jana Chrzciciela, Zesłania Ducha Św. czy Wniebowzięcia NMP.
Kiedy odbywają się „niedzielne” Msze święte w sobotę?
„Niedzielne” Msze święte w sobotni wieczór odbywają się w wielu parafiach na terenie całego kraju. Dla przykładu spójrzmy, kiedy wierni mogą uczestniczyć w liturgii niedzielnej w sobotę w Krakowie i Warszawie. Jeśli zatem chodzi o Kraków – Msza święta w sobotę (wg liturgii niedzielnej) odbywa się o 18.30 w Bazylice Mariackiej, o 18.00 i 20.00 w Kościele św. Barbary, o 19.00 w Bazylice Nawiedzenia NMP, o 18.00 w Kościele św. Kingi, o 17.30 w Kościele św. Kazimierza czy o 17.00 w Sanktuarium Jana Pawła II. We mszy świętej w Krakowie w sobotę (równoznacznej z Mszą niedzielną) wierni mogą także wziąć udział nieco wcześniej, bo już o 16.00 w Kościele Niepokalanego Poczęcia NMP. To oczywiście dane dotyczące zaledwie kilku z ponad 100 krakowskich gmin.
Gdy natomiast mowa o parafiach w stolicy – Msza święta w Warszawie w sobotę (oczywiście wg liturgii niedzielnej) odbywa się m.in. o 18.30 w Kościele Najświętszego Zbawiciela w Śródmieściu, Kościele Matki Bożej Nieustającej Pomocy na Saskiej Kępie czy Kościele św. Apostołów Jana i Pawła na Orliku, o 19.00 zaś w Archikatedrze św. Jana Chrzciciela na Starym Mieście i Kościele Bogurodzicy Maryi na Jelonkach Północnych. To rzecz jasna, jak wyżej, tylko przykłady. Prowadzone w zgodzie z formularzem niedzielnym Msze święte w sobotę w Warszawie to zatem szansa dla wielu wiernych, którzy z ważnych powodów nie mogą pójść do Kościoła w niedzielę.
Na zakończenie jeszcze raz pragniemy zaznaczyć, że o ile KPK dopuszcza zastąpienie Mszy niedzielnej Mszą świętą w sobotni wieczór bez względu na przyczyny, o tyle zgodnie z nauczaniem Kościoła powinniśmy wykorzystywać tę możliwość jedynie w wyjątkowych sytuacjach i jeśli tylko mamy ku temu sposobność – uczestniczyć w niedzielnym świętowaniu. Pamiętajmy też, że zgodnie z prawem kanonicznym to o północny dnia świątecznego zaczyna się oficjalnie święto – w sobotę Msza celebrowana nie zmienia więc faktu, że nakaz powstrzymywania się od pracy i nakaz odpoczynku zaczyna obowiązywać dopiero z początkiem następnego dnia.