Spis treści:
- Ukraińcy w Polsce – wyznania
- Pomoc sakramentalna dla uchodźców w Polsce
- Przyjmowanie Eucharystii przez Ukraińców w Polsce
- Sakramenty namaszczenia oraz pokuty
- Małżeństwa polsko-ukraińskie
- Підсумок українською мовою
Napaść Rosji na Ukrainę doprowadziła do tragedii humanitarnej, której skala przywodzi na myśl najczarniejsze karty historii XX wieku. Polska, jako sąsiad Ukrainy, już od samego początku konfliktu przyjmuje uchodźców z pogrążonego w wojnie kraju, a nasi rodacy okazali niebywałą solidarność w niesieniu pomocy Ukraińcom w Polsce. W jaki jednak sposób uchodźcy w Polsce mogą kultywować życie religijne? Czy Ukrainki i Ukraińcy w Polsce mają prawo korzystać z dobrodziejstwa sakramentów świętych? A jak wygląda kwestia małżeństwa z cudzoziemcem należącym do cerkwi prawosławnej? Wyjaśniamy w naszym tekście.
Ukraińcy w Polsce – wyznania
Przyjrzyjmy się religijności naszych sąsiadów. Czy prawosławni to chrześcijanie? Oczywiście, że tak. Według najprostszej klasyfikacji do Wspólnoty wiary zaliczamy Kościół katolicki, Kościoły protestanckie oraz Kościoły prawosławne. O ile na terytorium Polski dominuje katolicyzm, o tyle wśród Ukraińców, którzy przyjęli chrzest, prym wiedzie prawosławie (ok. 60%) i greckokatolicyzm (potocznie „grekokatolicyzm”) – ok. 8%. Przynależność do Kościoła rzymskokatolickiego deklaruje niecałe 2% badanych. Oznacza to, że wśród Ukraińców w Polsce – zarówno uchodźców, jak i Ukraińców pracujących od lat w naszych kraju – dominują osoby wyznania prawosławnego (choć należy dodać, że ok. 20% Ukraińców deklaruje się jako osoby niewierzące). I mimo że na terenie Polski funkcjonuje aż sześć diecezji prawosławnych zrzeszających ok. 600 tys. wiernych, uchodźcy w Polsce, zwłaszcza wkrótce po uzyskaniu azylu, z przyczyn oczywistych mogą doświadczać pewnych trudności ze znalezieniem świątyń i duchownych obrządku wschodniego. Kościół katolicki świadczy jednak pomoc sakramentalną wszystkim wiernym kościołów niemających z nim pełnej wspólnoty. Zaliczamy do nich oczywiście również Ukraińców i Ukrainki szukających w Polsce ratunku przed terrorem wojny.
Pomoc sakramentalna dla uchodźców w Polsce
Zwłaszcza teraz, w obliczu tak dramatycznych wydarzeń, w kwestii „katolicy a prawosławni” powinniśmy szukać raczej punktów wspólnych niż dzielących nas różnic. Dlatego też warto w tym miejscu przywołać regulacje prawa kanonicznego, które pozwalają uchodźcom czy Ukraińcom pracującym w Polsce uczestniczyć w życiu sakramentalnym. Zgodnie z kan. 844 § 3 Kodeksu prawa kanonicznego duchowni katoliccy (szafarze sakramentów) mogą udzielać członkom tych Kościołów sakramentów pokuty, Eucharystii oraz namaszczenia, pod warunkiem, że potrzebujący wyrażą taką wolę i będą do nich odpowiednio przygotowani. Szafarz sakramentów powinien w takich przypadkach wybadać intencję proszącego – czyli np. Ukraińca czy Ukrainki szukającej schronienia w Polsce – i upewnić się, czy decyzja jest świadomym aktem woli. Należy przy tym zaznaczyć, że prawosławnym Ukraińcom w Polsce sakramenty udzielane są na zasadach ustanowionych przez Kościół katolicki, mimo że w pewnych przypadkach może doprowadzić to do rozdźwięku między nauczaniem Kościoła rzymskokatolickiego i Kościołów wschodnich. Sprawa wydaje się bardziej klarowna w przypadku wiernych Kościoła greckokatolickiego, który podlega jurysdykcji Watykanu. Zgodnie z prawem mogą oni bowiem korzystać w pełni z liturgii Kościoła rzymskokatolickiego zawsze wtedy, gdy z przyczyn losowych nie są w stanie czerpać z posługi kapłanów greckokatolickich.
Najważniejsze kwestie związane z życiem sakramentalnym uchodźców z Ukrainy – a także innych chrześcijan nienależących do Kościoła katolickiego – reguluje dokument PRO MEMORIA z 8 marca 2022 roku przygotowany przez Radę Prawną i Radę ds. Ekumenizmu Konferencji Episkopatu Polski. Tutaj można zapoznać się z jego pełną treścią.
Przyjmowanie Eucharystii przez Ukraińców w Polsce
Gdy mowa o sakramentach, które mogą przyjąć uchodźcy w Polsce wyznania prawosławnego, największe wątpliwości rodzi sakrament Eucharystii. O ile bowiem zgodnie z doktryną katolicką kapłan obrządku łacińskiego ma prawo pozwolić uchodźcy w Polsce przyjąć komunię św. w szczególnych przypadkach i w razie braku możliwości uczestniczenia w życiu swojego Kościoła, o tyle z punktu widzenia teologii prawosławnej może okazać się to nawet aktem apostazji. Dlatego też kapłani katoliccy nigdy nie powinni zachęcać prawosławnych Ukraińców w Polsce do przyjęcia tego sakramentu – tego zdania jest abp Stanisław Gądecki, przewodniczący Episkopatu. Mimo to z perspektywy Kościoła katolickiego przyjęcie komunii nie równa się zmianie wiary. Duchowni katoliccy powinni jednocześnie w miarę możliwości ułatwiać uchodźcom dotarcie do duchownych prawosławnych.
Sakramenty namaszczenia oraz pokuty
Zagadnienie przyjęcia sakramentu pokuty i pojednania oraz namaszczenia chorych przez prawosławnych Ukraińców pracujących w Polsce lub uchodźców nie rodzi tylu wątpliwości na tle teologicznym. Wierni prawosławni mogą zatem korzystać z nich w szczególnie ważnych okolicznościach (zwłaszcza zagrożenia życia) i w razie niedostępności szafarza prawosławnego. Istotne, aby wierny zdawał sobie sprawę z tego, jakie znaczenie ma dany sakrament wg doktryny katolickiej. Osobom prawosławnym – m.in. Ukraińcom przebywającym na terytorium naszego kraju – przysługuje również prawo do chrześcijańskiego pogrzebu. Kapłan katolicki może również ochrzcić dziecko prawosławnych partnerów.
Małżeństwa polsko-ukraińskie
Jeśli chodzi o małżeństwo prawosławnych Ukraińców i Ukrainek w Polsce – ordynariusz miejsca może zezwolić na udzielenie ślubu partnerom (w odpowiedzi na ich pisemną prośbę, jeśli tylko nie ma ku temu przeszkód natury prawnej). Jednocześnie powinien powiadomić o tym fakcie władzę Kościoła prawosławnego. Kapłan katolicki powinien w każdym razie uprzednio upewnić się, czy nupturienci przyjęli chrzest na Ukrainie.
A jak wyglądają małżeństwa z obywatelem Ukrainy, czyli małżeństwo Ukrainki z Polakiem lub Polaka z Ukrainką? Zgodnie z prawem kanonicznym Kościoła katolickiego ślubu katoliczki z prawosławnym partnerem (lub na odwrót) może udzielić kapłan katolicki. Związek zawarty może być również w cerkwi – w takim przypadku strona katolicka, która dąży do małżeństwa polsko-katolickiego, powinna postarać się o szczególną dyspensę od formy kanonicznej zawarcia małżeństwa.
W tych trudnych czasach Kościół katolicki jest otwarty na naszych braci w wierze chrześcijańskiej – uchodźców z Ukrainy w Polsce – i zapewnia potrzebującym zarówno pomoc humanitarną, jak i duchową. W szczególnych sytuacjach, w razie braku dostępu wierzących do szafarzy prawosławnych, może ona obejmować również pomoc sakramentalną. Episkopat podkreśla jednak, aby w stosunku do osób uciekającym przed konfliktem Ukrainy i Rosji, czy raczej rosyjskiej inwazji, wystrzegać się za wszelką cenę prozelityzmu, czyli nawracania na własną wiarę. Ze szczególną rozwagą w każdym przypadku należy podchodzić zwłaszcza do kwestii udzielania komunii św. obywatelom Ukrainy należącym do cerkwi prawosławnej i uświadamiać ich, jakie znaczenie może mieć ten akt z perspektywy tego ortodoksyjnego Kościoła. Wątpliwości natury teologicznej nie budzi natomiast kwestia przyjmowania sakramentów przez Ukraińców w Polsce wyznania greckokatolickiego.
Підсумок українською мовою
За церковним правом православні українці в Польщі – особи, які працюють в нашій країні і біженці, які втікають від війни з Росією, – в особливих випадках можуть скористатися з обрядів покаяння, помазання і Євхаристії в римо-католицьких церквах. Необхідною умовою є утруднений або заборонений доступ до православного священнослужителя, щире бажання прийняти таїнство і знання про його значення. Вчинення таїнства католицьким священнослужителем не призводить до змін віросповідання православного біженця. Однак слід пам’ятати, що прийняття Євхаристії у католицькому обряді може бути проблематично з точки зору православ’я – вказувати на відхилення від віри. Українці в Польщі, однак, можуть сповідатися у католицьких священнослужителів перед причастям, хрестити своїх дітей і
розраховувати на християнські похорони.
Коли йдеться про весілля українців у Польщі – хрещені православні люди можуть з дозволу єпископа вступати в шлюб з благословення католицьких священників. Можливий також шлюб поляка-католика з православною українкою або шлюб польки з українцем. Польсько-український шлюб також може бути укладений у церкві (за згодою єпископа). Біженці з України греко-католицького віросповідання через зв’язок з Папою Римським в разі проблем з виконанням обряду за правилами свого віросповідання можуть брати участь у релігійному житті в католицьких храмах – це стосується і прийняття таїнств, в тому числі укладення польсько-українських шлюбів.