Spis treści:
- Zmiany w prawie kanonicznym – czego dotyczą?
- Nowelizacja prawa kanonicznego a przestępstwa seksualne
- Zmiany w prawie kanonicznym – nowe przestępstwa
- „Nowe prawo kanoniczne” a „stare przestępstwa”
- Kwestia święceń kapłańskich
- Nowe kary kościelne
Koniec roku 2021 przyniósł istotne zmiany w prawie kanonicznym. Obejmują one zapisy znajdujące się w VI księdze Kodeksu prawa kanonicznego i dotyczą sankcji karnych w Kościele. Za sprawą nowelizacji Kodeksu prawa kanonicznego penalizacji ulegają nowe przestępstwa popełniane przez duchownych, niektóre zaś – jak pedofilia – doczekały się innej klasyfikacji. Zdaniem Episkopatu reforma przyczyni się do rozjaśnienia wielu kwestii spornych, które do tej pory mogły wynikać z różnej interpretacji poszczególnych kanonów. Kładzie także nacisk na konieczność naprawy wyrządzonych szkód. Więcej o zmianach w prawie kościelnym piszemy poniżej.
Zmiany w prawie kanonicznym – czego dotyczą?
Księga VI Kodeksu prawa kanonicznego z 1983 roku – Sankcje w Kościele – obejmuje kanony o numerach 1311–1399. To właśnie ta część najważniejszego dokumentu prawa kościelnego poddana została przez papieża Franciszka istotnym modyfikacjom. Dotyczą one trzech kwestii: jasnego sprecyzowania norm karnych, które mają stanowić jednoznaczną instrukcję dla trybunałów kanonicznych, podniesienia rangi zadośćuczynienia jako mechanizmu chroniącego Wspólnotę Kościoła oraz ułatwienia duchownym zapobiegania przestępstwom jeszcze zanim doprowadzą one do powstania znacznej krzywdy.
Co istotne, tzw. nowe prawo kanoniczne wymaga od hierarchów kościelnych w szczególnych sytuacjach bezzwłocznego poinformowania o przestępstwie władzy cywilnej (świeckiej). Reguła ta ma dotyczyć w głównej mierze spraw dotyczących nadużyć i przemocy seksualnej.
Nowelizacja prawa kanonicznego a przestępstwa seksualne
Postanowienia konstytucji apostolskiej Pascite gregem Dei, które weszły w życie 8 grudnia ubiegłego roku, zmieniają klasyfikację przestępstw na tle seksualnym. Zgodnie z tzw. nowym prawem kanonicznym zaliczamy je obecnie do „przestępstw przeciwko życiu, godności i wolności osoby”, a nie, jak wcześniej, do „przestępstw przeciwko szczególnym obowiązkom”. To zmiana w prawie o olbrzymim znaczeniu, ponieważ jednoznacznie wskazuje na fakt, że szkoda dotyczy osoby, której wyrządzono zło, a nie obowiązków duchownego (w tym przypadku złamania celibatu). Kapłani dopuszczający się tego rodzaju karygodnych czynów będą musieli zatem stawić czoła poważniejszym konsekwencjom prawnym.
Zmiany w prawie kanonicznym – nowe przestępstwa
Zmiany Franciszka w prawie kanonicznym poszerzają dotychczasowy katalog przestępstw kościelnych. Od tej pory za takowe powinniśmy uważać m.in. nieuzasadnione porzucenie posługi kapłańskiej, próbę wyświęcania kobiet, zaniechanie wykonania prawomocnego wyroku kościelnego, tworzenie zapisu spowiedzi (np. nagrania), złamanie tajemnicy papieskiej, korupcję duchownego czy dążenie przez kapłana do uzyskania korzyści materialnych od wiernego (np. poprzez wyłudzanie pieniędzy). W nawiązaniu do tej ostatniej kwestii, aby uniknąć niedopowiedzeń, należy zaznaczyć, że parafie mogą mieć określony cennik usług administracyjnych. Jeśli jednak kapłan domaga się sumy większej niż wcześniej ustalona, czy też mimo uiszczenia przez wiernego ofiary („co łaska”) uzależnia sprawowanie posługi od przekazania dodatkowych środków, w świetle zmian w prawie kanonicznym popełnia przestępstwo.
W katalogu czynów penalizowanych dzięki zmianom prawa kanonicznego znalazły się także inne przestępstwa na tle majątkowym, związane m.in. z niewłaściwym zarządzaniem dobrami Kościoła, sprzeniewierzaniem majątku kościelnego czy „utrudnianiem osiągania korzyści z dóbr kościelnych”.
„Nowe prawo kanoniczne” a „stare przestępstwa”
Papież Franciszek, w ramach nowelizacji prawa kanonicznego, przywrócił do kościelnego porządku prawnego niektóre przestępstwa, które wymieniał Kodeks prawa kanonicznego z 1917 roku i których zabrakło w wersji Kodeksu z roku 1983. Tzw. nowe prawo kanoniczne każe zatem trybunałom kościelnym ponownie karać czyny takie jak np. udzielanie sakramentów osobom, które z rozmaitych przyczyn nie mają prawa ich przyjmować, czy też zatajanie przed władzą kościelną informacji na temat różnego rodzaju nieprawidłowości związanych z funkcjonowaniem instytucji.
Kwestia święceń kapłańskich
Modyfikacje przepisów w ramach zmian w prawie kanonicznym dotykają również kwestii święceń kapłańskich. Wyświęcony na kapłana nie może zostać mężczyzna o skłonnościach homoseksualnych. Inne przeszkody prawne w tym obszarze dotyczą m.in. usiłowania zawarcia małżeństwa, targnięcia się na swoje (lub cudze) życie lub zdrowie czy współudziału w aborcji.
Nowe kary kościelne
Warto dodać, że referowane zmiany w prawie kościelnym wprowadzają do kościelnego systemu prawnego nowy rodzaj kar. A zatem obok znanych już środków ekspiacyjnych i poprawczych, takich jak suspensa, interdykt czy rozmaite zakazy i nakazy, pojawiają się grzywny. Szerzej o klasyfikacji kar kościelnych pisaliśmy w tym tekście.
Jak podkreślają kanoniści, zaostrzenie przepisów karnych w ramach nowelizacji prawa kościelnego sprzyja nie tylko ochronie ofiar, lecz w szerszej perspektywie również samym winowajcom, skłaniając ich do nawrócenia oraz praworządności. Ponadto na mocy rewizji przepisów z 1983 roku niejasne miejscami zasady wymierzania sprawiedliwości sprawcom przestępstw zostały sprecyzowane i ujednoznacznione. Wszystko to ma usprawniać funkcjonowanie kościelnej władzy sądowniczej i służyć zarówno dobru członków Wspólnoty, jak i poszkodowanych nienależących do Kościoła.