Pochylając się nad statutem stowarzyszenia Akcji Katolickiej należy stwierdzić, iż jest to bardzo specyficzny zbiór osób, który ma za zadanie spełniać adekwatne do sytuacji Kościoła cele. Motywem takiego stwierdzenia jest fakt mówiący nam, że jest to stowarzyszenie katolików świeckich, którzy w swej istocie powinni współdziałać z poszczególnymi członkami hierarchii kościelnej. Cel ten jest, rzecz jasna, stricte apostolski, a więc wynikający z charakteru samego Kościoła Katolickiego, także w Polsce.
Akcja Katolicka jako stowarzyszenie
Każde ze stowarzyszeń zobowiązane jest do posiadania swojego statutu regulującego szeroko pojęte funkcjonowanie. W przypadku Akcji Katolickiej, do czynienia mamy z aktem zawierającym 10 rozdziałów, w których wespół znajduje się 80 artykułów. Traktują one między innymi o celu i działalności stowarzyszenia, jego członkach oraz posiadanych przez nich prawach i obowiązkach, strukturach organizacyjnych, majątku czy sposobie rozwiązywania działalności.
I tak, chcąc omówić najważniejsze aspekty wynikające ze statutu, w pierwszej kolejności należy skupić się bez wątpienia na pierwszych dwóch rozdziałach, które stanowione są poprzez tzw. postanowienia ogólne oraz cel i działalność. Zgodnie z art. 1, Akcja Katolicka w Polsce jest według Kodeksu Prawa Kanonicznego publicznym stowarzyszeniem wiernych, erygowanym przez Konferencję Episkopatu Polski, a w rozumieniu ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej jest organizacją kościelną. Ponadto, Akcję Katolicką w diecezji eryguje biskup diecezjalny. Znamiennym też jest, że stowarzyszenie to działa, jak wskazano powyżej, na podstawie statutu, nadanego przez Konferencję Episkopatu Polski. Artykuł ten jest więc swoistym wprowadzeniem w podstawy prawne funkcjonowania Akcji Katolickiej w Polsce.
Według brzmienia artykułów kolejnych, można wyróżnić 2 sposoby ujmowania tego stowarzyszenia, tj. na poziomie ogólnopolskim (wówczas siedzibą władz w Polsce jest Warszawa), jak i diecezjalnym (wtedy siedziba znajduje się w stolicy danej diecezji).
Cele Akcji Katolickiej wynikają z natury Kościoła Katolickiego. Otóż, jej zadaniami są chociażby pogłębianie życia religijnego, moralnego, intelektualnego i kulturalnego, czy nawet zajmowanie stanowiska w sprawach publicznych Kościoła, a zwłaszcza reagowanie na zagrożenia wiary i moralności chrześcijańskiej. Realizacja tych postępowań jest ułatwiona poprzez możliwość współpracy z duchownymi, a także innymi stowarzyszeniami katolików świeckich i tzw. ruchami kościelnymi.
Sposób zarządzania stowarzyszeniem Akcja Katolicka
Aby opisać sposób zarządzania tym stowarzyszeniem, należy skupić się szczególnie na rozdziale IV, który nosi znamienny tytuł “Struktury organizacyjne”. Poczynając od art. 23, mowa jest, że struktury Akcji Katolickiej tworzą diecezjalne Instytuty Akcji Katolickiej, parafialne Oddziały Akcji Katolickiej oraz Krajowy Instytut Akcji Katolickiej. Nie ulega wątpliwości, że dzięki takiemu rozgałęzieniu Akcja Katolicka jest w stanie realizować statutowe cele w każdym ujęciu terytorialnym – nie tylko ogólnopolskim, ale i na terenie jednostek takich jak parafia.
Mimo tego, że to do uprawnień walnego zgromadzenie należą takie czynności jak podejmowanie uchwał w zakresie działalności stowarzyszenia, to zarząd w tym przypadku posiada bardziej solidne przywileje. Oto bowiem ma on możliwość zarządzania majątkiem Akcji Katolickiej, ogólnego kierowania jej działalnością, zajmowania stanowiska w sprawach dotyczących parafii czy współpraca z innymi stowarzyszeniami, ruchami i grupami działającymi w parafii. Warto też wspomnieć o kolejnym aspekcie przedstawiającym władzą kościelną nad funkcjonowaniem Akcji Katolickiej.
Mowa o prawie wynikającym z art. 50, którego treść brzmi następująco: Parafialny Asystent Kościelny może zgłosić sprzeciw wobec uchwały Zarządu lub Walnego Zebrania Parafialnego Oddziału w sprawach dotyczących wiary i moralności.
Oczywistym jest, że nie sposób opisać wszystkie aspekty prawne dotyczące zarządzania stowarzyszeniem wynikające ze statutu Akcji Katolickiej w tej pracy. Dodać jednak należy brzmienie art. 64, który stanowi, że działalność organów Akcji Katolickiej w sprawach nie uregulowanych niniejszym statutem określają regulaminy uchwalane przez te organy, zatwierdzone w diecezji przez biskupa diecezjalnego, a w zakresie ogólnopolskim – przez Krajowego Asystenta Kościelnego Akcji Katolickiej.
Oznacza to, że funkcjonowanie przywołanej Akcji Katolickiej musi być przede wszystkim należycie monitorowane przez władze kościelne, co zapewnia skuteczną współpracę w dążeniu do realizacji misji Kościoła Katolickiego.