Spis treści:
- Tzw. rozwód kościelny a zakaz ponownego małżeństwa
- Kiedy sąd może wydać zakaz ponownego małżeństwa?
- Uchylenie zakazu ponownego małżeństwa – procedura
Konsekwencją unieważnienia małżeństwa – a dokładniej wydania przez sąd kościelny wyroku, w którym uznaje on małżeństwo za nieważne od samego początku – jest zwolnienie współmałżonków ze słów przysięgi składanej podczas ceremonii ślubnej. W większości przypadków stają się oni wolni i mogą ponownie stanąć przed ołtarzem, zawierając ważne tym razem małżeństwo. Nie dzieje się tak jednak zawsze – sąd ma prawo bowiem wydać w formie klauzuli zakaz zawarcia małżeństwa przez jedno lub oboje partnerów. Jakie mogą być przyczyny dodania do postanowienia sądu tego rodzaju klauzuli wyrokowej? I jak zabiegać o zdjęcie zakazu ponownego małżeństwa? Wyjaśniamy.
Tzw. rozwód kościelny a zakaz ponownego małżeństwa
Do czasu reformy papieża Franciszka niezbędny do uzyskania stwierdzenia nieważności małżeństwa był wyrok sądu II instancji, zgodny z wyrokiem trybunału instancji niższej. Od 2015 roku konsekwencją tzw. unieważnienia małżeństwa przez trybunał I instancji jest prawomocne uznanie małżeństwa za nieważne od samego początku, a więc za takie, które nigdy nie doszło do skutku. Oznacza to, że z mocy prawa z momentem uzyskania dekretu unieważniającego mężczyzna i kobieta mają prawo ponownie wstąpić w związek małżeński (a w zasadzie – po raz pierwszy), ze sobą lub, co bardziej prawdopodobne, z innymi osobami. Sprawa jednak znacznie komplikuje się wtedy, gdy do wyroku dołączona została klauzula dot. zakazu zawarcia małżeństwa przez jedno lub oboje partnerów. W takim przypadku osoby, które pragną ponownie stanąć na ślubnym kobiercu, muszą uzyskać ze strony tego samego Sądu Biskupiego lub właściwego ordynariusza uchylenie zakazu ponownego małżeństwa.
Kiedy sąd może wydać zakaz ponownego małżeństwa?
Klauzula dot. zakazu ponownego małżeństwa w większości przypadków dotyczy jednego ze współmałżonków i wydawana jest wtedy, gdy to z jego przyczyny małżeństwo nie zostało zawarte ważnie. W zależności od danego przypadku możemy mówić o klauzulach zakazujących nakładanych z mocy samego prawa, jak i tych wydawanych przez sąd fakultatywnie. Ważny dokument prawa kościelnego, Instrukcja Procesowa Dignitas Connubii z 2005 roku, mówi nam, kiedy klauzula wyrokowa zostaje nałożona obligatoryjnie – w sytuacji, gdy przyczyną stwierdzenia nieważności małżeństwa była całkowita niemoc płciowa jednego z partnerów lub jego niezdolność do zawarcia ważnego małżeństwa. Kwestię przeszkód małżeńskich określa tutaj kan. 1095 Kodeksu prawa kanonicznego; możemy zatem w kontekście klauzul zabraniających wyszczególnić przeszkodę braku wystarczającego rozeznania oceniającego („wystarczającego używania rozumu”), braku posiadania wystarczającej wiedzy dot. znaczenia i przymiotów małżeństwa, czy też niezdolność psychiczną do wypełniania obowiązków małżeńskich. Więcej na ten temat pisaliśmy w tym miejscu.
W przypadku klauzuli zakazującej nakładanej z mocy prawa instytucją będącą w stanie uchylić zakaz ponownego małżeństwa jest sąd kościelny, który uznał badane małżeństwo za nieważne. Oczywiście osoba objęta zakazem zawierania małżeństwa może występować o jego uchylenie jedynie wtedy, gdy właściwa przeszkoda ustąpiła. W przypadku niemocy płciowej może dojść do takiej sytuacji np. na skutek skutecznego leczenia przywracającego danej osobie pełną sprawność seksualną. W pozostałych przypadkach konieczne dla uchylenia klauzuli okaże się dowiedzenie, że przeszkoda psychiczna dłużej nie zagraża ważności małżeństwa.
Kiedy natomiast trybunał może fakultatywnie nałożyć na daną osobę zakaz zawarcia małżeństwa w przyszłości? Np. wtedy, gdy w przeszłości dopuściła się ona symulacji zgody małżeńskiej (pełnej lub całkowitej), czy też wtedy, gdy okazała się winna podstępu przy zawieraniu małżeństwa.
Uchylenie zakazu ponownego małżeństwa – procedura
Jak już zaznaczyliśmy, sąd może zdecydować się na uchylenie klauzuli zakazującej wtedy, gdy zyska moralną pewność, że petent jest zdolny do zawarcia ważnego małżeństwa, nic nie zagraża trwałości instytucji, a partnerzy będą w stanie godnie realizować wszystkie istotne zobowiązania małżeńskie. Procedura uchylenia zakazu ponownego małżeństwa może jednak okazać się dla wiernego dość skomplikowana, dlatego właśnie tak często zainteresowani korzystają w tej kwestii z pomocy adwokata kościelnego. Jak zatem zabiegać o uchylenie klauzuli wyrokowej?
W pierwszej kolejności petent powinien skierować pismo dot. uchylenia zakazu ponownego małżeństwa. Co bardzo istotne – nie wystarczą gorące prośby. Wnioskujący musi poprzeć swoją wypowiedź rzetelnymi, wiarygodnymi argumentami przemawiającymi na rzecz ustąpienia przyczyny nałożenia klauzuli zabraniającej. W odpowiednim zredagowaniu dokumentu może wesprzeć wiernego adwokat z naszej kancelarii kanonicznej. Następnie, po rozpoznaniu przez trybunał pisma, sąd może wezwać petenta i jego przyszłą współmałżonkę lub współmałżonka na przesłuchanie. To właśnie wtedy przesłuchujący ma szansę upewnić się, czy uchylenie zakazu małżeństwa jest słusznym rozwiązaniem. Wezwany na przesłuchanie powinien odpowiednio przygotować się do rozmowy – sam lub z adwokatem kościelnym. Szczególnie istotne, by był w stanie szczegółowo opisać, kiedy ustąpiła przyczyna klauzuli wyrokowej i zastanowił się, w jaki sposób jest w stanie to udowodnić. Sąd może dopytywać również np. o przebieg małżeństwa uznanego za nieważne czy aktualny (i wcześniejszy) stan psychiczny petenta.
Sąd w związku z uchyleniem klauzuli może również zdecydować się na przesłuchanie przyszłego współmałżonka osoby zainteresowanej procedurą – szczególnie wtedy, gdy aktualnie żyje ona lub on z petentem w sformalizowanym związku cywilnym. Duchowny może pragnąć dowiedzieć się z rozmowy, czy dana osoba wywiązuje się z obowiązków małżeńskich/partnerskich, jak bardzo troszczy się o przyszłość związku i czy istnieją przesłanki, by przypuszczać, że przyczyna ogłoszenia klauzuli zakazującej może ponownie rzutować na ważność małżeństwa.
Ostatnim bardzo ważnym etapem postępowania w sprawie uchylenia klauzuli wydanej po tzw. unieważnieniu małżeństwa kościelnego jest zasięgnięcie przez trybunał opinii biegłych. Gdy pod namysł weźmiemy procesy ws. unieważnienia małżeństwa kościelnego, przykłady dobitnie pokazują nam, że biegłymi najczęściej są psycholodzy lub psychiatrzy, którzy są w stanie ocenić, czy stan psychiczny petenta uległ poprawie od czasu, gdy stanowił on przeszkodę małżeńską prowadzącą do wydania klauzuli zakazującej. Jeśli jednak zakaz ponownego małżeństwa wynikał z niemocy płciowej o podłożu biologicznym, czyli nie psychicznym, olbrzymie znaczenie mogą mieć również ekspertyzy lekarzy innych specjalizacji. Biegły wydaje opinię po odbyciu rozmowy psychologicznej z osobą, na której ciąży klauzula zakazują ponownego małżeństwa i przedstawia swoje wnioski trybunałowi na piśmie.
Praktyka sądowa pokazuje, że opinia biegłego może mieć kluczowe znaczenie także w szeregu innych sytuacji związanych z klauzulą ws. ponownego małżeństwa po „rozwodzie kościelnym”. Na przykład wtedy, gdy przyczyną stwierdzenia nieważności był alkoholizm czy niedojrzałość psychiczna lub wtedy, gdy chęć wstąpienia w nowy związek małżeński przejawiana była w czasie niedługim po wydaniu klauzuli zabraniającej. Po zyskaniu moralnej pewności co do słuszności zdjęcia klauzuli zakazującej i godziwości ponownego zawarcia małżeństwa przez nupturienta lub nupturientkę – a więc przygotowania jego lub jej do stworzenia pełnowartościowej wspólnoty życia – ordynariusz wyraża zgodę na ponowne małżeństwo po tzw. rozwodzie kościelnym.
Nasza kancelaria kanoniczna świadczy szeroki zakres usług prawnych związanych nie tylko z samymi procesami małżeńskimi, lecz również z konsekwencjami tzw. unieważnienia małżeństwa, które w niektórych przypadkach mogą wiązać się z klauzulą rozwodową dot. zakazu zawarcia małżeństwa. Służymy każdemu potrzebującemu wsparciem merytorycznym i formalnym wtedy, gdy zabiega on o uchylenie zakazu ponownego małżeństwa.