Spis treści:
- Koszt tzw. unieważnienia małżeństwa kościelnego – podstawowe informacje
- Koszty procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa – opłaty procesowe (koszt tzw. rozwodu kościelnego)
- Sąd Metropolitalny w Krakowie – opłaty procesowe
- Metropolitalny Sąd Duchowny we Wrocławiu – opłaty procesowe
- Koszty związane z postępowaniem dowodowym
- Pomoc adwokata kościelnego i jej koszty
- Zwolnienie z kosztów procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa
- Podsumowanie
Wielu wiernych nie decyduje się na wszczęcie procesu małżeńskiego z powodów finansowych (nawet wtedy, gdy wystąpienie jednej lub kilku spośród uznanych przez prawo kościelne przeszkód zrywających wydaje się oczywiste, a zatem istnieje duża szansa, że trybunał kanoniczny uzna dane małżeństwo za nieważne). Warto jednak mieć świadomość, że gdy chodzi o stwierdzenie nieważności małżeństwa – koszty nie są tak wysokie, jak mogłoby się wydawać, wnioskując na podstawie obiegowych opinii. A zatem – ile kosztuje stwierdzenie nieważności małżeństwa? Jakie opłaty powinniśmy uwzględnić, próbując oszacować koszt całkowity postępowania? Wyjaśniamy.
Koszt tzw. unieważnienia małżeństwa kościelnego – podstawowe informacje
Często spotykamy się z pytaniami „ile kosztuje kościelne unieważnienie małżeństwa?” lub „ile kosztuje rozwód kościelny?”. Odpowiedzi na nie możemy poznać dopiero wtedy, gdy zsumujemy wszystkie wydatki związane z prowadzeniem sprawy, czyli koszty procesowe, koszty związane z postępowaniem dowodowym oraz koszty pomocy prawnej adwokata kościelnego. Jak możemy się domyślić, opłaty za unieważnienie małżeństwa kościelnego uiszcza poza pewnymi wyjątkowymi sytuacjami osoba, która kieruje skargę do sądu kościelnego, czyli – nieco to obrazując – prosi sąd o rozpatrzenie sprawy.
Omawiając kwestię „stwierdzenie nieważności małżeństwa – koszty”, musimy już na wstępie zaznaczyć, że nie jesteśmy w stanie podać minimalnej kwoty, która we wszystkich przypadkach okaże się wystarczająca do pokrycia wszelkich wydatków. Wynika to z faktu, że koszty procesowe mogą różnić się od siebie w zależności od ustaleń danego sądu. Co więcej, kwestią indywidualną są również wydatki związane z postępowaniem dowodowym oraz wsparciem formalno-prawnym adwokata kościelnego. Nie oznacza to jednak, że zakończenie małżeństwa w wymiarze kościelnym musi wiązać się gigantycznymi sumami w granicach kilkunastu-kilkudziesięciu tys. zł. W większości przypadków bowiem koszt unieważnienia małżeńskiego (stwierdzenia nieważności) zamyka się w kwocie 3-7 tys. zł. W pewnych przypadkach (piszemy o nich dalej) istnieje również możliwość uzyskania częściowego lub całkowitego zwolnienia z kosztów sądowych. Sprawia to, że instytucja stwierdzenia nieważności związku staje się dostępna dla szerszego grona wiernych, w tym najuboższych.
Poświęćmy nieco miejsca poszczególnym opłatom, których wysokość decyduje o tym, ile kosztuje unieważnienie małżeństwa kościelnego, czyli jaki jest tzw. rozwodu kościelnego koszt całkowity.
Koszty procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa – opłaty procesowe (koszt tzw. rozwodu kościelnego)
Przyjrzyjmy się pierwszej grupie wydatków, czyli kosztom procesowym. Ich wysokość określona jest chociażby w postanowieniach regulaminu konkretnego sądu. Zazwyczaj opłaty związane ze wszczęciem i prowadzeniem procesu wynoszą od kilkuset do nawet 3 tys. zł. W zależności od danego trybunału mogą one być takie same dla każdego zainteresowanego (opłata za unieważnienie małżeństwa kościelnego uzależniona jest wtedy np. od zamożności diecezjan), czy też ustalane przez sąd indywidualnie w każdym przypadku na podstawie dochodu powoda. W wielu przypadkach sądy uwzględniają aktualne możliwości finansowe wiernych, zapewniając im możliwość spłaty należności w systemie ratalnym.
Dla dokładnego zilustrowania zagadnienia przyjrzyjmy się wysokości opłat procesowych w dwóch trybunałach kościelnych – Sądzie Metropolitalnym w Krakowie oraz Metropolitalnym Sądzie Duchownym we Wrocławiu.
Sąd Metropolitalny w Krakowie – opłaty procesowe
Zgodnie z dekretem abpa Marka Jędraszewskiego z grudnia 2019 roku opłata za unieważnienie małżeństwa kościelnego, a dokładniej – wszczęcie procesu dot. nieważności w I instancji – może wynieść stronę powodową 2 tys. zł, jeśli powód mieszka w Polsce, i 3 tys. zł, jeśli jest zameldowany poza granicami naszego kraju. W przypadku, gdy doszło do złożenia skargi wzajemnej, strona pozwana musi dodatkowo liczyć się z wydatkiem rzędu 1-1,5 tys. zł.
Wszczęcie procesu małżeńskiego przed sądem II i III instancji wiąże z dodatkowymi kosztami, wynoszącymi 1 tys. zł dla powoda zamieszkującego w Polsce i 1,5 tys. zł dla osoby mieszkającej za granicą. Zwróćmy uwagę, że w związku z procesem mogą wystąpić opłaty dodatkowe, związane m.in. ze sporządzeniem odpisów wyroków sądów wszystkich instancji (300 zł) czy uzyskaniem opinii biegłego (600 zł). Osobną kategorię stanowią także opłaty związane ze wszczęciem procesu w przypadku domniemania śmierci jednego ze współmałżonków. Ile kosztuje stwierdzenie nieważności małżeństwa w takich okolicznościach? Zgodnie z dekretem – 500 zł.
Metropolitalny Sąd Duchowny we Wrocławiu – opłaty procesowe
Zaglądając do Regulaminu w sprawie środków na działalność Metropolitalnego Sądu Duchownego we Wrocławiu, dowiadujemy się, że gdy chodzi o tzw. rozwód kościelny – koszt, czyli opłata procesowa, jest równy kwocie miesięcznego wynagrodzenia netto osoby składającej skargę powodową, przy czym nie wynosi on mniej niż 1,2 tys. i nie więcej niż 3 tys. zł. W przypadku skierowania sprawy do sądu dalszej instancji opłata sądowa mieści się z kolei w przedziale 800-1,2 tys. zł. Część kosztów z tytułu wszczęcia procesu może także ponieść strona pozwana. Obie strony mają możliwość uregulowania należności w dowolnych ratach przez cały czas trwania procesu.
Koszty związane z postępowaniem dowodowym
Jak już wspominaliśmy, gdy chodzi o proces dot. nieważności związku małżeńskiego, czyli tzw. unieważnienie małżeństwa – koszty całkowite ponoszone przez stronę pozywającą (czasem i pozwaną) współtworzy kilka określonych elementów. Należą do nich m.in. opłaty związane z postępowaniem dowodowym. Na myśli mamy tu przede wszystkim koszty uzyskania opinii biegłych, różnego typu zaświadczeń, konsultacji lekarskich lub udzielanych przez psychologa, czy też wydatki związane z tłumaczeniem dokumentów. Charakter procesu warunkuje to, jakiego rodzaju dowody mogą mieć w danym przypadku kluczowe znaczenie – w tej ocenie pomaga przede wszystkim adwokat kościelny.
Warto zaznaczyć, że w wielu przypadkach sąd powinien stwierdzić, czy dana osoba była w ogóle psychicznie zdolna do zawiązania węzła małżeńskiego. W takich okolicznościach skargi powodowe kierowane do sądu opierają się na wystąpieniu jednej z przeszkód dotyczących sfery psychicznej współmałżonka. Przesłanki do wszczęcia procesu mogą dotyczyć całego spektrum chorób, schorzeń i dysfunkcji, a więc:
● niezdolności psychicznej do zawarcia małżeństwa;
● niedojrzałości psychicznej;
● chorób psychicznych (takich jak np. depresja czy schizofrenia, mania czy nerwica);
● zaburzeń osobowości (np. osobowości typu borderline);
● uzależnień (od alkoholu, narkotyków, leków, hazardu czy pornografii);
● braku samodzielności.
W powyższych przykładach opinia biegłego – psychologa lub psychiatry – ma kluczowe znaczenie dla przebiegu procesu, ponieważ pozwala sędziemu zyskać moralną pewność niezbędną do wydania orzeczenia. Powołani biegli mogą ustalić, w jakim stanie psychicznym znajdowali się współmałżonkowie w momencie składania przysięgi przed ołtarzem i czy wyrażana przez nich zgoda małżeńska może w świetle prawa kanonicznego być uznana za ważną. Ekspertyza nie jest oczywiście w większości przypadków bezpłatna. Dlatego też, pragnąc odpowiedzieć precyzyjnie na popularne pytania „ile kosztuje unieważnienie małżeństwa?” czy „jakie są rozwodu kościelnego ceny”, powinniśmy w ostatecznym rachunku uwzględnić także koszt konsultacji eksperckich, który może wynieść np. kilkaset złotych.
Oczywiście nie tylko przeszkody natury psychicznej mogą wymagać powołania biegłego w trakcie toczącego się procesu kościelnego. Także wtedy, gdy w grę wchodzi przeszkoda dotycząca niezdolności małżeńskiej, opinia lekarza może przesądzić o wyroku. Wyjaśnijmy, że małżeństwo kościelne według Kodeksu prawa kanonicznego staje się niejako „automatycznie” nieważne, jeśli niemoc małżeńska (płciowa) jednego ze współmałżonków ma charakter trwały i uprzedni, czynnościowy lub organiczny. Lekarz, który zgodzi się wziąć udział w procesie, z łatwością może poprzez badanie potwierdzić ową niezdolność płciową organiczną mężczyzny lub kobiety, a także, w pewnych przypadkach, niemoc czynnościową. Należy dodać także, że gdy chodzi o tzw. kościelne unieważnienie małżeństwa – koszty związane z pomocą biegłego mogą zwiększyć całkowity koszt postępowania również wtedy, gdy przesłanką do wszczęcia procesu jest zatajenie przez jedną ze stron faktu bezpłodności. O ile bowiem sama bezpłodność nie stanowi zgodnie z literą prawa przeszkody zrywającej, o tyle jej ukrycie przed ślubem może zostać potraktowane jako podstęp, a więc jedna z przeszkód dotyczących zgody małżeńskiej. Jak łatwo się domyślić, również i w tych nietypowych okolicznościach wiedza medyczna biegłego może okazać się bezcenna dla sądu.
Nie należy zapominać, iż na etapie postępowania dowodowego konieczne dla dobra sprawy może okazać się także powołanie biegłych innej specjalności, jeśli ich wiedza może przyczynić się do udowodnienia lub podważenia wiarygodności danego faktu. Do ich grona należą m.in. tłumacze, grafolodzy lub eksperci z zakresu kryminalistyki. Wszystko to finalnie wpływa na to, „ile kosztuje rozwód kościelny”.
Pomoc adwokata kościelnego i jej koszty
O ile powód nie musi w trakcie procesu dot. nieważności małżeństwa korzystać z pomocy prawnej adwokata, o tyle pomoc biegłego z zakresu prawa kanonicznego w wielu przypadkach okazuje się dla wiernego trudna do przecenienia. Adwokat kościelny bowiem jest w stanie nie tylko przygotować skargę powodową i szczegółowo opisać przesłanki do uznania małżeństwa za nieważne od samego początku (a więc przekonać sąd do wszczęcia procesu), lecz także wspierać zainteresowanego na każdym etapie postępowania przedsądowego i sądowego.
Na pytanie związane ze stwierdzeniem nieważności małżeństwa i kosztami opieki merytorycznej adwokata kościelnego nie możemy odpowiedzieć inaczej, niż podkreślając, że jest to kwestia niezwykle indywidualna i uzależniona od charakteru sprawy. Adwokat jest jednak w stanie oszacować, z jakim wydatkiem powinien liczyć się klient podczas bezpłatnej wstępnej konsultacji. Dlatego też wszystkich wiernych potrzebujących wsparcia biegłego z zakresu prawa kościelnego gorąco zachęcamy do kontaktu z naszą kancelarią w celu otrzymania darmowej porady prawnej. Po zapoznaniu się ze szczegółami sprawy prawnicy kanoniczni mogą ustalić, na jakiej podstawie strona pozywająca powinna ubiegać się o rozpoczęcie procesu i przedstawić wstępny koszt obsługi prawnej związanej z „unieważnieniem małżeństwa kościelnego”.
Dlaczego tak trudno odpowiedzieć, ile kosztuje stwierdzenie nieważności małżeństwa w przypadku zaangażowania adwokata kanonicznego? Każdy przypadek wymaga dokładnego rozpoznania sprawy i podjęcia przez prawnika określonych kroków prawnych. Niekiedy dla dobra sprawy angażuje on do współpracy zespół specjalistów. Bardzo dużo zależy od zakresu udzielanego wsparcia prawnego – tego, czy klient potrzebuje wyłącznie pomocy w sporządzeniu skargi, doradztwa dotyczącego doboru świadków i powoływania ekspertów, czy też kompleksowej reprezentacji na każdym etapie procedury.
Zaznaczamy jednak, że niezależnie od tego, w jakim zakresie zdecydują się Państwo skorzystać z naszej pomocy, oferujemy bezpłatną konsultację, która pozwoli nam dokładnie omówić najistotniejsze szczegóły sprawy – w tym spodziewane w danym przypadku rozwodu kościelnego koszty.
Zwolnienie z kosztów procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa
Jak już sygnalizowaliśmy na początku tekstu, wiernym znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej może przysługiwać możliwość zwolnienia z części „opłat za unieważnienia małżeństwa”. Aby omówić tę kwestię, ponownie zajrzyjmy do dokumentów regulujących funkcjonowanie dwóch przykładowych sądów kościelnych – Sądu Metropolitalnego w Krakowie i Metropolitalnego Sądu Duchownego we Wrocławiu.
W przypadku pierwszego trybunału strony mogą ubiegać się o rozłożenie kosztów procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa na raty, a także zwrócić się oficjalnie o ich obniżenie lub całkowite z nich zwolnienie po przedstawieniu dokumentu urzędowego potwierdzającego niski dochód lub ogólną trudną sytuację materialną. Pomóc w tym może również adwokat kościelny. Co bardzo ważne – osoba występująca z tego typu prośbą musi zdobyć potwierdzenie proboszcza (swojej parafii), który staje się zobligowany do pokrycia połowy kosztów z funduszy parafialnych.
Jeśli natomiast chodzi o regulamin trybunału wrocławskiego – wyczytamy w nim, że, podobnie jak w poprzednim przypadku, wierny może ubiegać się o zmniejszenie opłat lub zwolnienie z kosztów ze względu na trudną sytuację materialną. Decyzję w tej sprawie podejmuje wikariusz sądowy po uzyskaniu potwierdzenia proboszcza miejsca zamieszkania strony. W przypadku przychylenia się wikariusza do prośby zainteresowanego, całość kosztów procesowych pokrywa sąd – to właśnie odpowiedź na popularne pytanie, kto płaci za tzw. rozwód kościelny w przypadku zwolnienia powoda z kosztów.
Należy w tym miejscu zaznaczyć, że w myśl reformy papieża Franciszka – zawartej w liście motu proprio Mitis Iudex Dominus Iesus z roku 2015 – żaden wierny nie powinien ze względu na niekorzystną sytuację materialną być pozbawiony możliwości wszczęcia procesu dot. nieważności małżeństwa. Jednym z najważniejszych punktów reformy Franciszka, znacznie upraszczającej procedurę sądową, było wprowadzenie instytucji procesów skróconych (zwanych procesami 45-dniowymi), które w praktyce toczą się zwykle przez kilka miesięcy i mogą zostać wszczęte w szczególnych przypadkach, w których wystąpienie określonej przeszkody wydaje się niemal oczywiste, a ponadto istnieje zgoda współmałżonków co do potrzeby skierowania sprawy do sądu. Ze względu na liczne ułatwienia proceduralne koszt procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa w trybie skróconym może okazać się dodatkowo niższy niż procesu zwyczajnego.
Podsumowanie
Chociaż nie jesteśmy w stanie udzielić uniwersalnej odpowiedzi na zadawane przez wiernych (zwłaszcza w internecie) pytania typu: „ile kosztuje unieważnienie małżeństwa w kościele?”, lub „jakie są koszty rozwodu kościelnego” – czyli poprawnie: stwierdzenia nieważności małżeństwa – mamy nadzieję, że udało nam się przekonać wszystkich czytelników, że proces wcale nie musi wymagać olbrzymiego nakładu finansowego, a jego koszt może zamknąć się przedziale 3-7 tys. zł.
Przypominamy ponadto, iż liczne sądy kościelne, też zgodnie z zaleceniem papieża Franciszka, wychodzą naprzeciw najuboższym i oferują częściowe lub całkowite zwolnienie z kosztów procesowych. Wszystkich wiernych poszukujących fachowego doradztwa związanego z formalno-prawnymi aspektami procesu małżeńskiego gorąco zachęcamy do skorzystania z bezpłatnej konsultacji udzielanej przez naszych prawników.