Spis treści:
- Alkoholizm a stwierdzenie nieważności małżeństwa
- Alkoholizm i alkoholizm ukryty – objawy
- Alkoholizm a tzw. rozwód kościelny – niezdolność do wypełnienia istotnych obowiązków małżeńskich
- Przebieg postępowania w przypadku alkoholizmu współmałżonka
Zawarcie małżeństwa kościelnego wiąże się nie tylko z przysługującym współmałżonkom prawem do dzielenia każdego aspektu życia, lecz również z szeregiem wzajemnych obowiązków regulowanych przez prawo kanoniczne. W niektórych przypadkach przed ołtarzem stają jednak osoby niezdolne do prowadzenia w pełni świadomego i pełnowartościowego życia małżeńskiego. Stosunkowo często przyczyną takiego stanu rzeczy jest uzależnienie jednego z partnerów – od narkotyków, hazardu czy alkoholu. Czy zgodnie z prawem kościelnym rozwód z alkoholikiem jest możliwy? Zachęcamy do zapoznania się z naszym tekstem, w którym szczegółowo omawiamy zagadnienie „alkoholizm a unieważnienie małżeństwa kościelnego”.
Alkoholizm a stwierdzenie nieważności małżeństwa
W ujęciu jednostkowym alkoholizm to wyniszczające uzależnienie od spożywania wysokoprocentowych trunków, w ujęciu szerszym natomiast – poważny problem społeczny wiążący się z niebezpiecznymi zjawiskami występującymi zarówno na poziomie rodziny, jak i innych grup społecznych. Niezależnie od preferowanej przez nas definicji możemy przyjąć, że alkoholizm to zaburzenie objawiające się utratą kontroli nad częstotliwością i ilością spożywanego alkoholu, w wielu przypadkach wiążące się również z upośledzeniem zdolności społecznych osoby nim dotkniętej. Z perspektywy prawa kanonicznego oznacza to, że alkoholik może być niezdolny do wypełniania najważniejszych obowiązków małżeńskich, a więc także do zawarcia ważnego małżeństwa. Przypomnijmy, że w świetle wyroku Roty Rzymskiej c. Ciani z 10 maja 2000 r. do istotnych obowiązków małżeńskich zaliczamy te wynikające z jedności i nierozerwalności instytucji, obowiązki odnoszące się do zrealizowania wspólnoty życia i dobra współmałżonków, a także obowiązki skierowane na zrodzenie i wychowanie potomstwa.
Jak więc wygląda kwestia „alkoholizm a rozwód” w świetle prawa kościelnego? Należy wyraźnie zaznaczyć, iż sam alkoholizm nie może być traktowany jako przesłanka do skorzystania z procedury tzw. rozwodu kościelnego (a właściwie: stwierdzenia nieważności małżeństwa – procedura rozwodowa w Kościele nie istnieje). W trakcie postępowania dowodowego konieczne jest również wykazanie, że dana osoba była uzależniona od alkoholu nie tylko po zawarciu małżeństwa, lecz także przed ślubem. Zanim jednak przejdziemy do analizy adekwatnych tytułów prawnych i szczegółów procedury sądowej, przyjrzyjmy się objawom alkoholizmu – także tym mniej oczywistym.
Alkoholizm i alkoholizm ukryty – objawy
Jak wiadomo, najbardziej charakterystycznym objawem alkoholizmu jest utrata kontroli nad ilością spożywanego alkoholu. W trosce o naszych bliskich powinniśmy jednak zwracać uwagę również na inne niepokojące sygnały, takie jak nieustanne szukanie przez nich okazji do spożycia mocnych trunków, ukrywanie butelek specjałów przed domownikami, czy też występowanie u nich objawów abstynencyjnych po zaprzestaniu spożywania alkoholu. Nie zapominajmy, że niekiedy możemy mieć do czynienia także z alkoholizmem ukrytym – ukryty alkoholik to często osoba należąca do grupy HFA (high-functioning alcoholics), czyli osób wysokofunkcjonujących społecznie i zawodowo, umiejętnie ukrywających swoje problemy i odnoszących liczne sukcesy na wielu polach. Ukryty alkoholizm może w takim przypadku pozostawać tajemnicą dla najbliższych chorego przez wiele lat, wywierając jednak niekorzystny wpływ zarówno na zdrowie alkoholika, jak i osoby z jego otoczenia. Jeśli więc chodzi o alkoholizm ukryty – objawy, na które powinniśmy zwrócić uwagę, to m.in. nieustanne wypieranie przez bliską nam osobę istnienia problemu alkoholowego, bagatelizowanie go bądź tłumaczenie stresującą pracą. Ukryty alkoholik z grupy HFA często nazywa swoje picie „piciem kontrolowanym” i odcina się od „marginesu”. Nie zmienia to jednak faktu, że nałogowe spożywanie alkoholu prowadzi go do nieuchronnej utraty kontroli nad własnymi emocjami oraz atrofii relacji łączących go z otoczeniem. Potwierdzają to chociażby liczne świadectwa osób po rozwodzie z alkoholikiem – mowa tu oczywiście o procedurze cywilnej.
Alkoholizm a tzw. rozwód kościelny – niezdolność do wypełnienia istotnych obowiązków małżeńskich
Zgodnie z kan. 1095. n. 3 Kodeksu prawa kanonicznego osoby, które z przyczyn natury psychicznej są niezdolne do wypełniania obowiązków małżeńskich, nie mogą zawrzeć ważnego w świetle prawa małżeństwa. Dotyczy to zarówno różnego typu zaburzeń psychicznych (często dotyczących sfery seksualnej), jak i uszkodzeń mózgu czy uzależnień. Alkoholizm może stanowić podstawę do tzw. unieważnienia małżeństwa, jeśli istniał w momencie składania przysięgi przez nupturientów, a co za tym idzie – chora osoba nie była zdolna do zawarcia ważnego małżeństwa ze względu na psychiczną niezdolność do wypełniania istotnych małżeńskich zobowiązań. W przypadku spełnienia obu tych warunków skarga powodowa skierowana do trybunału kościelnego może opierać się na wspomnianym kan. 1095 n. 3 KPK.
Jednocześnie należy pamiętać, że nawet jeśli cywilny wymiar małżeństwa zakończył się rozwodem z alkoholikiem, prawo kanoniczne nie dopuszcza co do zasady możliwości uznania związku za nieważny, jeśli choroba zaczęła się rozwijać dopiero po zawiązaniu węzła małżeńskiego – w takim przypadku nie miałaby bowiem wpływu na charakter zgody małżeńskiej.
Przebieg postępowania w przypadku alkoholizmu współmałżonka
Jeśli to właśnie choroba alkoholowa jednego ze współmałżonków stanowiła przesłankę do wszczęcia procesu kościelnego, trybunał kanoniczny musi przeprowadzić skomplikowane postępowanie dowodowe. Podstawowe znaczenie mają oczywiście zeznania strony powodowej oraz świadków, którzy będą w stanie opisać zachowania danej osoby, czy też określone sytuacje z jej życia, wskazujące na pojawienie się problemu z alkoholem jeszcze przed ślubem. Nie mniej istotne dla przebiegu procesu może okazać się oczywiście oświadczenie cierpiącego na chorobę alkoholową współmałżonka, który potwierdzi istnienie uzależnienia w okresie przedślubnym. Zwłaszcza wtedy, gdy do czynienia mamy z alkoholizmem ukrytym – a to zważywszy na fakt, że w swojej początkowej fazie choroba może być z powodzeniem zatajana. W przypadku gdy to alkoholizm ma stanowić przesłankę do tzw. rozwodu kościelnego, nieocenioną rolę mogą odegrać także różnego rodzaju dokumenty – m.in. dokumentacja medyczna (historia choroby lub zaświadczenie o podjęciu leczenia), czy też np. zaświadczenia z grup AA. Niezbędna okaże się również opinia biegłego psychologa bądź psychiatry.
Sąd może dodatkowo przesłuchać biegłego, poszukując odpowiedzi na pytanie, czy choroba uniemożliwiała danej osobie wypełnianie istotnych obowiązków małżeńskich. W trakcie postępowania dotyczącego tzw. unieważnienia małżeństwa kwestia alkoholizmu, na który cierpi dana osoba, może być także rozpatrywana w kontekście środowiska, w którym się ona wychowała oraz przypadków uzależnień w jej rodzinie. Sąd Biskupi przed ogłoszeniem wyroku musi bowiem zyskać moralną pewność, że ze względu na zaistniałe okoliczności dane małżeństwo nigdy nie mogło być uznawane za ważne.
Na zakończenie przypomnijmy, że kan. 1055 Kodeksu prawa kanonicznego, a także liczne wyroki Roty Rzymskiej wprost mówią o tym, że nadrzędnym celem małżeństwa jest zrodzenie i wychowanie potomstwa oraz zapewnienie szczęśliwego życia rodzinnego obojgu partnerów. Oczywiste wydaje się więc, że tego rodzaju harmonia nie może zostać osiągnięta w przypadku, gdy któreś ze współmałżonków boryka się z wyniszczającym uzależnieniem lub innym zaburzeniem psychicznym. Oznacza to, że uzyskanie sądowego orzeczenia o nieważności małżeństwa oraz cywilnego rozwodu z alkoholikiem, który ponad wszelką wątpliwość nie był w stanie zawrzeć małżeństwa ważnego, może stanowić najkorzystniejsze rozwiązanie dla osoby pragnącej w przyszłości stworzyć zdrową wspólnotę rodzinną.