Spis treści:
- Przestępstwo – definicja
- Przestępstwa w Kościele katolickim
- Przestępstwa w Kościele – elementy obiektywne
- Przestępstwa w Kościele – element subiektywny
- Poczytalność – wina umyślna i nieumyślna
- Przestępstwa kościelne – kwestia karalności
- Czym jest domniemanie poczytalności?
- Podział przestępstw w kościele Katolickim
W dzisiejszym wpisie zmierzymy się z zagadnieniem przestępstwa w prawie kościelnym. Zbadamy jego definicję, przyjrzymy się elementom i typom, a także zastanowimy się, według jakich kategorii dzieli czyny zabronione kanoniczne prawo karne.
Przestępstwo – definicja
Zanim opiszemy, czym są przestępstwa w Kościele według KPK, sięgnijmy do innych źródeł i zapoznajmy się z najpopularniejszymi definicjami przestępstwa. Według słownika języka polskiego PWN, w ten sposób określamy zabroniony przez ustawę czyn, którego popełnienie, ze względu na swą społeczną szkodliwość, podlega określonej karze. Podobną definicję przestępstwa znaleźć możemy w przepisach prawa karnego. Definicja ta, nazywana materialno-formalną, posiada dwoisty charakter. Jej aspekt materialny tyczy się społecznych szkód wyrządzanych przez czyn zakazany. Jeśli natomiast chcielibyśmy skupić się na formalnym aspekcie definicji, pod uwagę powinniśmy wziąć kategorie takie jak czyn, wina oraz bezprawność tego czynu.
Przestępstwa w Kościele katolickim
Podobnie jak definicja przestępstwa zawarta w kodeksie karnym, tak i definicja przestępstwa funkcjonująca w obrębie prawa kanonicznego może być konstruowana ze względu na jej aspekt formalny lub materialny. Posługując się definicją materialną, zwracamy szczególną uwagę na to, w jakim stopniu przestępstwo oddala członków Kościoła od osiągnięcia zbawienia. Przywołując natomiast formalną definicję przestępstwa w Kościele, podkreślamy w głównej mierze fakt, że czyn przestępczy narusza przepisy zawarte w KPK.
O przestępstwach w Kościele katolickim możemy mówić, jeśli czyny zakazane zostały popełnione umyślnie, naruszają przepisy prawa kanonicznego i wyrządziły szkodę Kościołowi.
Przestępstwa w Kościele – elementy obiektywne
Przestępstwa kościelne składają się z elementów obiektywnych i subiektywnych. Element obiektywny materialny przestępstwa to nic innego, jak jego szkodliwość dla społeczności Kościoła. O ile do grzechów ciężkich zaliczamy wszelkie przestępstwa kościelne, o tyle nie każdy grzech ciężki jest przestępstwem. Aby dany czyn mógł zostać określony w ten sposób, musi być skierowany przeciwko Kościołowi. Nie możemy zatem nazywać przestępstwem kościelnym grzechu, który wyrządza szkody duchowe wyłącznie jego sprawcy.
Gdy badamy aspekt obiektywny i formalny przestępstwa, przedmiotem naszego zainteresowania jest pogwałcenie konkretnych przepisów prawa kanonicznego. Element ten podzielić możemy dalej na zewnętrzne pogwałcenie normy prawnej ustanowionej przez prawodawców kościelnych oraz naruszenie normy prawnej regulowanej przez sankcję kościelną.
W przypadku pierwszym do naruszenia prawa dochodzi, gdy czyny konkretnej osoby (lub słowa) zostają ujawnione. W tym miejscu możemy przywołać hipotetyczną sytuację, w której pewien człowiek wygłasza lub zapisuje słowa godzące w dogmaty wiary. Popełnia on przestępstwo w kościele nawet wtedy, gdy stojące w opozycji do nauk Kościoła tezy nie docierają do szerszego grona odbiorców. Istotny jest sam fakt ich „wydostania się na zewnątrz”.
W sytuacji drugiej uwzględnić powinniśmy regułę legalizmu, co znaczy, że za przestępstwo możemy uważać wyłącznie czyn zakazany w momencie jego popełniania. KPK precyzuje, iż zewnętrzne pogwałcenie prawa kanonicznego lub Bożego powinno spotkać się z adekwatną karą wtedy, gdy wiąże się ono z wyrządzeniem krzywdy społeczności Kościoła, a wymierzenie kary jest niezbędne, aby zapobiec demoralizacji.
Przestępstwa w Kościele – element subiektywny
Element subiektywny przestępstwa w Kościele katolickim odnosi się do poczytalności sprawcy czynu zabronionego. Według KPK poczytalność to ustalenie związku między daną osobą a popełnionym czynem. Nie powinniśmy mylić poczytalności z odpowiedzialnością, gdyż ta druga dotyczy relacji między osobą winną popełnienia przestępstwa a organami władzy kościelnej. Odpowiedzialność to innymi słowy konieczność poniesienia konsekwencji prawnych za działanie na szkodę społeczności Kościoła (odpowiedzialność karna) lub za szkody prywatne (odpowiedzialność cywilna).
Poczytalność – wina umyślna i nieumyślna
Odwołując się do KPK, możemy wyszczególnić winę umyślną danej osoby oraz jej winę nieumyślną. O winie umyślnej decyduje zamiar złamania przepisów kościelnych. Wiąże się on ze świadomością istnienia regulacji prawnych w danej dziedzinie, a także dobrowolnym wystąpieniu przeciwko nim. Zamiarowi nie musi towarzyszyć pogłębiona wiedza na temat prawa kanonicznego – wystarczy, jeśli sprawca czynu ma świadomość, że występuje przeciwko ustanowionym normom. Wyróżniamy zamiary bezpośrednie, pośrednie i ewentualne.
Z winą nieumyślną mamy do czynienia, gdy dana osoba na skutek zaniedbania, ignorancji lub błędu przekroczyła granice wyznaczane przez przepisy. W większości przypadków karane jest umyślne pogwałcenie norm prawa kanonicznego – istnieją jednak pewne przypadki, kiedy karze podlega także osoba, której można przypisać winę nieumyślną.
Przestępstwa kościelne – kwestia karalności
Jak wspomnieliśmy, popełnienie czynu zabronionego jest karalne tylko wtedy – z pewnymi wyjątkami – gdy jego sprawca działał z premedytacją i można przypisać mu winę umyślną za pogwałcenie norm prawa kanonicznego. Co więcej, aby sprawca czynu mógł zostać ukarany, jego wina powinna być winą ciężką.
Mimo, że KPK nazywa przestępstwami kościelnymi popełnione nieumyślnie czyny, które stanowią zewnętrzne naruszenie norm oraz niebezpieczeństwo dla społeczności Kościoła, zazwyczaj nie wymaga ukarania ich sprawcy. Pamiętać powinniśmy jednak, że istnieją przypadki, kiedy wymierzenia kary w przypadku winy nieumyślnej wymaga konkretny nakaz lub ustawa prawa kanonicznego.
Czym jest domniemanie poczytalności?
Co istotne, prawo kanonicznie, inaczej niż prawo świeckie, zakłada w przypadku przestępstw – w Kościele katolickim popełnianych – domniemaną poczytalność. Należy jednak pamiętać, że samo domniemanie nie jest przesłanką wystarczającą, aby w majestacie prawa kościelnego wymierzyć oskarżonemu karę. Kościelna władza sądownicza może wydać wyrok skazujący jedynie w przypadku braku jakichkolwiek wątpliwości co do winy oskarżonego. Jeśli zaprezentuje on istotne argumenty podważające podstawy domniemania poczytalności odnośnie przestępstwa kościelnego, które miał rzekomo popełnić, domniemanie poczytalności w jego przypadku zostaje zniesione.
Podział przestępstw w kościele Katolickim
W kwestii czynów zakazanych prawo kanoniczne przedstawia złożony, bazujący na różnych aspektach podział – przestępstwo może być bowiem opisywane i kategoryzowane ze względu na stopień rozgłoszenia, pewność prawną, autorytet władzy kościelnej i zachowanie sprawcy czynu.
Przestępstwa w kościele możemy określać jako publiczne, jeśli wieści o jego popełnieniu dotarły lub mogą dotrzeć do szerszego grona odbiorców albo wtedy, gdy okoliczności popełnienia czynu implikują możliwość lub potrzebę jego rozgłoszenia. Odrębną kategorię stanowią przestępstwa tajne, a więc te nierozgłoszone. Istnieje dalszy podział przestępstwa tego typu: jest to przestępstwo materialne, jeśli jego specyfika nie jest znana, lub przestępstwo formalne, jeśli nie są znane szczegóły dotyczące jego poczytalności.
Uwzględniając pewność prawną związaną z popełnieniem czynu, przestępstwa w Kościele katolickim możemy podzielić na notoryczne, czyli te, które z całą pewnością zostały popełnione, oraz nienotoryczne. O notoryczności prawnej jesteśmy w stanie mówić, jeśli oskarżony został uznany za winnego przez sąd, o notoryczności faktycznej – gdy przestępstwo i jego okoliczności są powszechnie znane, a wina oskarżonego nie podlega dyskusji.
Gdy zaś za kryterium rozstrzygające w kwestii podziału przestępstw obierzemy autorytet władzy karzącej, czyli skupimy się na tym, jakiego typu normy pogwałca popełniony czyn, możemy wymienić przestępstwo czysto kościelne, przestępstwo czysto świeckie oraz przestępstwo mieszane.
Przestępstwa w Kościele dzielą się także ze względu na specyfikę postępowania oskarżonego. Mogą zatem polegać na popełnieniu niedozwolonego czynu albo powstrzymaniu się od dokonania nakazanej przez prawo czynności. Podobny podział zarysowany jest także w prawie świeckim, gdzie wyszczególniamy przestępstwo materialne (np. pobicie) i przestępstwo formalne (np. nieudzielenie pomocy pacjentowi przez lekarza).