Spis treści:
- Alkoholizm a unieważnienie małżeństwa
- Hazard a unieważnienie małżeństwa
- Unieważnienie małżeństwa a uzależnienie od rodziców
- Uzależnienie od pornografii a unieważnienie małżeństwa
Zgoda małżeńska prowadzi do przymierza zawartego między mężczyzną a kobietą przed kościelnym ołtarzem, czyli małżeństwa. To właśnie ona leży u podstaw tego sakramentu. Istotne braki – czyli uchybienia – dotyczące zawarcia zgody małżeńskiej mogą prowadzić do wszczęcia procesu małżeńskiego oraz, w dalszej konsekwencji, do stwierdzenia nieważności małżeństwa. Braki dotyczące zgody małżeńskiej w wielu przypadkach dotyczą stanu psychicznego stron w momencie zawierania związku małżeńskiego. Wynikać mogą choćby z choroby psychicznej danej osoby, jej niedojrzałości emocjonalnej lub uzależnienia, z którym się borykała.
W niniejszym wpisie tłumaczymy, kiedy uzależnienie współmałżonka od alkoholu, hazardu, pornografii lub decyzji rodziców może stanowić przesłankę do wszczęcia procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego.
Alkoholizm a unieważnienie małżeństwa
Pierwsze z uzależnień, któremu pragniemy się przyjrzeć, dotyczy alkoholu. Choroba alkoholowa – uzależnienie zarówno fizjologiczne, jak i psychiczne – może być bowiem rozpatrywana jako przyczyna niezdolności danej osoby do wypełniania obowiązków małżeńskich, co wiąże się z wystąpieniem istotnego braku dotyczącego zgody. Co ważne, aby unieważnienie małżeństwa z powodu alkoholizmu mogło dojść do skutku, sąd musi zyskać tzw. moralną pewność, że dana osoba cierpiała na alkoholizm w momencie zawarcia związku małżeńskiego, nawet jeśli to uzależnienie współmałżonka od alkoholu w sposób oczywisty stanowiło przyczynę późniejszego rozpadu relacji małżeńskiej. Gdy zatem chodzi o proces dotyczący stwierdzenia nieważności małżeństwa – alkoholizm danej osoby powinien, podobnie jak inne zaburzenia na tle psychicznym, stać się przedmiotem badań biegłych sądowych (psychologów lub psychiatrów). To właśnie opierając się o ich ustalenia, Sąd Biskupi wydaje wyrok.
W tym miejscu musimy wtrącić pewną dygresję. Część osób mylnie uważa, że gdy chodzi o tzw. rozwód kościelny – alkoholizm i inne uzależnienia jednej ze stron mogą stanowić powód, dla którego Sąd Biskupi jest w stanie „unieważnić” małżeństwo. Przypominamy jednak, że prawo kościelne nie dopuszcza możliwości wzięcia rozwodu kościelnego – alkohol, hazard lub narkotyki obecne w życiu danej osoby nie mogą doprowadzić do „rozwiązania” nierozerwalnego w świetle prawa kościelnego węzła małżeńskiego. Różne formy nałogów mogą natomiast stanowić przyczynę zaskarżenia małżeństwa, jeśli powód jest w stanie udowodnić, że jego partner, lub partnerka, w momencie składania przysięgi małżeńskiej był uzależniony, co wpływało na powstanie istotnych ograniczeń dotyczących:
- zdolności do wypełniania zobowiązań małżeńskich;
- jasności rozumowania;
- wolności wyboru.
Powtarzamy więc, że jeśli chodzi o alkoholizm – stwierdzenie nieważności małżeństwa może wynikać z wystąpienia różnego rodzaju braków dotyczących zgody małżeńskiej, o których szerzej pisaliśmy tutaj.
Ze względu na fakt, że istnieją różne stadia choroby alkoholowej – dające mniej lub bardziej charakterystyczne objawy – możliwe jest, że jedno ze współmałżonków nie zaobserwuje przed ślubem u swego partnera symptomów uzależnienia od alkoholu. Miejmy na uwadze, że w pewnych przypadkach osoba dotknięta chorobą alkoholową może ponadto rozmyślnie ukrywać swoją przypadłość przed współmałżonkiem, aby nie wpłynęła ona na jego decyzję o zawarciu związku małżeńskiego. Gdy zatem powód składa skargę o unieważnienie małżeństwa z powodu alkoholizmu, powinien zgodnie z prawdą zaznaczyć, kiedy zaobserwował u współmałżonka pierwsze objawy uzależnienia.
W niejednoznacznych przypadkach w sprawach „alkoholizm a unieważnienie małżeństwa” nieocenione znaczenie mogą mieć zeznania świadków, znajomych i członków rodziny, a także biegłych, którzy będą w stanie potwierdzić lub zaprzeczyć występowaniu określonych objawów choroby alkoholowej jeszcze przed zawarciem małżeństwa.
Nie zapominajmy, że nawet w sytuacji, gdy alkoholik przeszedł terapię odwykową i zaprzestał spożywania alkoholu jeszcze do momentu rozpoczęcia procesu lub w jego trakcie, nadal decyzją sądu może dojść do stwierdzenia nieważności małżeństwa z powodu alkoholizmu. Decyduje tutaj stan psychiczny danej osoby (w tym przypadku – uzależnienie lub jego brak) w trakcie ceremonii ślubnej oraz to, czy zaburzenie psychiczne doprowadziło do nieodwracalnego rozpadu związku.
Hazard a unieważnienie małżeństwa
Uzależnienie od hazardu, traktowane zarówno jako odrębne zaburzenie psychiczne (uzależnienie psychiczne i behawioralne), jak i rozumiane jedynie jako objaw któregoś ze sklasyfikowanych zaburzeń, może stanowić istotny brak związany ze zgodą małżeńską. Ze względu na fakt, że dla nałogowego hazardzisty w hierarchii priorytetów na pierwszym miejscu plasuje się gra i związane z nią silne emocje, jest on bezwzględnie niezdolny do współtworzenia dojrzałego związku opartego na zaufaniu, poświęceniu i trosce o drugą osobę.
Zagadnienie „hazard a unieważnienie małżeństwa” może być rozpatrywane pod różnymi aspektami. Po pierwsze bowiem, brak dotyczący zgody małżeńskiej może wiązać się w tym przypadku z „brakiem rozeznania oceniającego” dotyczącego praw i obowiązków małżeńskich (kan. 1095). Po drugie natomiast – z niezdolnością do spełniania najważniejszych obowiązków małżeńskich. W obu przypadkach uwidacznia się znaczna zbieżność uzależnienia od hazardu z innego typu nałogami. A zatem w temacie unieważnienia małżeństwa – hazard, a raczej uzależnienie od hazardu, może być traktowane jako jedno z zaburzeń psychicznych wpływających negatywnie na charakter zgody małżeńskiej. Oczywiście, tak jak w przypadku innych uzależnień, aby zadecydować o nieważności związku, sędzia musi zyskać pewność, że dana osoba w momencie składania przysięgi tkwiła w nałogu, a obsesyjna skłonność do podejmowania ryzyka związanego z grą faktycznie czyniła ją niezdolną do dopełnienia przyrzeczenia.
Unieważnienie małżeństwa a uzależnienie od rodziców
Niezdolność do podjęcia najważniejszych obowiązków małżeńskich wynikać może także z chorobliwego przywiązania danej osoby do rodziców, a co za tym idzie – uzależnienia od ich decyzji. Chociaż zaskarżenie małżeństwa o wiele rzadziej opiera się na zależności jednego ze współmałżonków od osób trzecich niż np. od środków odurzających, gdy chodzi o unieważnienie małżeństwa – uzależnienie od rodziców również stanowi przesłankę ku wszczęciu procesu małżeńskiego.
O zaburzeniu tego typu możemy mówić w sytuacji, gdy jeden ze współmałżonków do tego stopnia polega na zdaniu rodziców, że ogranicza to zakres jego możliwości wyboru. Jeśli bowiem mężczyzna lub kobieta w związku w dalszym ciągu musi przed podjęciem ważnej decyzji zasięgać opinii rodzica, oznacza to, że nie jest w stanie samodzielnie zadbać o swoje małżeństwo. Możemy więc mówić o swego rodzaju niedojrzałości emocjonalnej, która w oczywisty sposób uniemożliwia stworzenie pełnowartościowej relacji z drugą osobą.
Jeśli więc chodzi o tzw. rozwód kościelny – uzależnienie od rodziców, objawiające się niezdolnością psychiczną do realizacji założeń sakramentalnego małżeństwa, może być traktowane jako istotny brak dotyczący zgody małżeńskiej, zaś każdy brak może skutkować ogłoszeniem przez sąd, że dane małżeństwo było od samego początku nieważne.
Uzależnienie od pornografii a unieważnienie małżeństwa
Ułatwiony dzięki rozwojowi internetu dostęp do materiałów pornograficznych sprawił, że znaczna część społeczeństwa nagminnie sięga do nich w celu uzyskania satysfakcji seksualnej. W niektórych przypadkach obcowanie z filmami i zdjęciami tego typu przybiera formę destrukcyjnego nałogu.
Ze względu na fakt, że uzależnienie od pornografii drastycznie obniża zdolność do budowania trwałych relacji międzyludzkich i prowadzi do licznych wypaczeń w sferze seksualnej, może stanowić przesłankę do wszczęcia procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa.
Wynika to z dwóch faktów. Po pierwsze, jak sugerowaliśmy przed chwilą, dana osoba na skutek regularnego korzystania z materiałów pornograficznych może być niezdolna do sprostania podstawowym obowiązkom małżeńskim, wiążących się z zapewnieniem drugiej stronie oparcia i założeniem rodziny. Osoba uzależniona przekładać będzie satysfakcję seksualną czerpaną z obcowania z materiałami pornograficznymi ponad dobro partnerki lub partnera, czy też związku. Może być także – częściowo lub całkowicie – niezdolna do podjęcia życia seksualnego ze współmałżonkiem ze względu na „przyzwyczajenie” swojego mózgu do reagowania na innego rodzaju wizualne bodźce.
Po drugie, gdy omawiamy uzależnienie od pornografii – unieważnienie małżeństwa może opierać się także na braku rozeznania oceniającego osoby uzależnionej. Oznacza to, że wyrażona przez nią zgoda małżeńska jest niewystarczająca z powodu braku pełnej świadomości przyjmowanych obowiązków małżeńskich i znaczenia samego sakramentu. Nałogowe przyglądanie się obrazom pornograficznym może – podobnie jak innego typu uzależnienia – negatywnie wpłynąć na jasność rozumowania danej osoby i podejmowane przez nią decyzje, jak również doprowadzić do poważnego rozstroju nerwowego uzależnionego.
Dla sędziego rozpatrującego skargę powodową o wszczęcie procesu małżeńskiego szczególne znaczenie ma to, czy współmałżonek był uzależniony od materiałów pornograficznych przed zawarciem związku małżeńskiego. Analizowany jest również stopień uzależnienia. Jeśli zatem chodzi o uzależnienie od pornografii – unieważnienie małżeństwa (stwierdzenie nieważności) może dojść do skutku, gdy zaburzenie miało charakter zaawansowany i wiązało się z niezdolnością danej osoby do życia w związku sakramentalnym, ograniczało jej możliwości umysłowe oraz decyzyjne.
Szerzej na temat pornografii i przestępstwa pornografii dziecięcej piszemy w tym wpisie.
Pamiętajmy, że opisane tutaj uzależnienia to tylko niektóre przykłady należące do dużo szerszej grupy zaburzeń, do której zaliczamy także narkomanię i lekomanię, narcyzm, depresję, zelotypię (skłonność do zazdrości), uzależnienie od internetu czy gier komputerowych – katalog ten nie jest więc zamknięty. Chociaż różne bywają przedmioty uzależnień, podobny jest ich mechanizm działania oraz rozmiar szkód wyrządzanych przez nie psychice człowieka.