Spis treści:
- Odpust zupełny – informacje podstawowe
- Odpust zupełny i cząstkowy w Kodeksie prawa kanonicznego
- Odpust zupełny w innych dokumentach prawa kanonicznego
- Odpust zupełny – warunki
- Odpust zupełny za zmarłych w listopadzie
- Inne okoliczności uzyskania odpustu
- Podsumowanie
Listopad to dla wierzących miesiąc szczególny. Rozpoczynające go wydarzenia, czyli Uroczystość Wszystkich Świętych – a więc święto wszystkich tych, którzy osiągnęli zbawienie – oraz Zaduszki, czyli dzień poświęcony wszystkim zmarłym, wprowadzają w stan pogłębionej refleksji dotyczącej życia, śmierci i zbawienia. Osoby religijne w tym czasie często kierują swoje myśli w stronę osób cierpiących w czyśćcu i zabiegają o uzyskanie dla nich odpustu zupełnego w dniach 1-8 listopada (w tym roku ponownie, ze względu na pandemię, odpust zupełny za zmarłych można uzyskać w dowolnych ośmiu dniach miesiąca). Zagadnienie darowania kary za grzechy może jednak rodzić pewne wątpliwości. W związku z tym dzisiejszy artykuł pragniemy poświęcić tematyce odpustów zupełnych i cząstkowych w Kościele katolickim – dotyczących zarówno zmarłych, jak i żywych. Kiedy i jak można uzyskać odpust zupełny? A zwłaszcza – czym jest odpust zupełny na gruncie prawa kościelnego i jakie jest jego znaczenie religijne? Poszukajmy odpowiedzi!
Odpust zupełny – informacje podstawowe
Rozważania związane z tym, jak uzyskać odpust zupełny zacznijmy od próby udzielania odpowiedzi na pytanie, co to jest odpust zupełny. W jej poszukiwaniu zapoznajmy się z normami zawartymi w najważniejszym dokumencie prawa kościelnego, a więc w Kodeksie prawa kanonicznego z 1983 roku.
Odpust zupełny i cząstkowy w Kodeksie prawa kanonicznego
Kwestię odpustów zupełnych (i cząstkowych) regulują kanony 992-997 KPK. Pierwszy z wymienionych kanonów zapoznaje nas definicją odpustu zupełnego. Co oznacza odpust? Jest to „darowanie wobec Boga kary doczesnej za grzechy odpuszczone już co do winy”. Jak uzyskać odpust zupełny? Zgodnie z kanonem może liczyć na niego wierny, który odpowiednio się przygotował i sprostał wymaganym warunkom – odpust udzielany jest za pośrednictwem Kościoła, który „autorytatywnie rozporządza i dysponuje skarbcem zadośćuczynień Chrystusa i świętych”. W kanonie kolejnym – 993 – znajdziemy natomiast rozróżnienie na odpust zupełny oraz cząstkowy. Pierwszy z nich znosi karę doczesną za grzechy w zupełności, drugi natomiast – jedynie częściowo. Kan. 994 z kolei uświadamia nas, że możemy otrzymać zarówno odpust cząstkowy, jak i odpust zupełny dla siebie, jak również odpust zupełny dla osoby zmarłej (lub cząstkowy). O oba rodzaje odpustu zabiegać może każdy wierny.
Rozdział IV KPK – Odpusty – udziela nam również precyzyjnej odpowiedzi na pytanie, kto może udzielić wiernemu odpustu zupełnego. Kan. 995 stanowi bowiem, że władzą tą dysponują najwyżsi hierarchowie kościelni, a także inne osoby, którym moc tę nadał Ojciec Święty. W paragrafie 2. interesujący nas kanon dopowiada również, że żadna władza kościelna, oprócz samego papieża, nie ma prawa upoważniać innych osób do udzielania odpustów, za wyjątkiem sytuacji, w której prawo to zostało jednoznacznie przyznane przez Stolicę Apostolską.
Kanon następny (996) jest dla nas natomiast źródłem wiedzy na temat odpustu zupełnego pod zwykłymi warunkami. Uzyskać odpust może zatem osoba włączona chrztem do Kościoła, nieukarana ekskomuniką, znajdująca się w stanie łaski „przynajmniej pod koniec wypełniania przepisanych czynności”. Naświetla on zatem kwestię „odpust zupełny a spowiedź” – oczyszczenie z grzechów jawi się jako warunek niezbędny dla uzyskania darowania kary.
Kan. 996, udzielając odpowiedzi na pytanie, jak uzyskać odpust zupełny, zwraca uwagę również na fakt, że osoba, która w świetle powyższych ustaleń jest zdolna do uzyskania odpustu, aby faktycznie go uzyskać, musi wyrażać takie pragnienie, a ponadto spełnić we wskazanym czasie i „we właściwy sposób nakazane czynności, zgodnie z brzmieniem udzielenia”.
Studiując powyższe kanony, dowiemy się, co to jest odpust zupełny i co trzeba zrobić, żeby go uzyskać. O ile jednak znamy warunki niezbędne do otrzymania tej łaski, o tyle nie dowiedzieliśmy się jeszcze, jakie dokładnie są obowiązki wiernego, który zabiega o darowanie kary za grzechy. Kan. 997 powiadamia nas, że informacji na ten temat powinniśmy szukać w innych dokumentach prawa kościelnego, a w szczególności – kierować się przepisami ustanowionymi przez specjalne ustawy kościelne.
Odpust zupełny w innych dokumentach prawa kanonicznego
Kluczowe regulacje dotyczące warunków uzyskania odpustu znajdziemy w dokumentach Penitencjarii Apostolskiej, takich jak Enchiridion Indulgentiarum, wykaz odpustów opublikowanych (po raz czwarty) w 1999 roku, czy nota z 29 stycznia roku 2000. Cennych objaśnień związanych z tym, jak uzyskać odpust zupełny, wierni mogą poszukiwać również w oficjalnych publikacjach kurii czy artykułach członków Penitencjarii Apostolskiej, takich jak „Penitencjaria Apostolska: Trybunał miłosierdzia w służbie Kościołowi” autorstwa ks. prał. Krzysztofa Nykiela. Syntetyczne ujęcie zagadnienia znajdziemy również w Katechizmie Kościoła Katolickiego (n. 1471).
W tym miejscu warto odwołać się do historii. Znaczenie odpustu zupełnego w Kościele katolickim wzrosło na skutek ustaleń Soboru Watykańskiego drugiego (1962-1965). Umocnił je papież Paweł VI w Konstytucji Apostolskiej Indulgentiarum doctrina z 1967 roku. To właśnie na tym dokumencie opierał się Jan Paweł II podczas pracy nad obowiązującym KPK z 1983 roku.
Odpust zupełny – warunki
W oparciu o wspomniany już dokument Penitencjarii Apostolskiej jesteśmy w stanie wymienić warunki zwykłe odpustu zupełnego. Wierny, który jest w stanie łaski uświęcającej, może uzyskać odpust zupełny za siebie lub za zmarłego, jeśli całkowicie oderwie się od grzechu, przystąpi do Eucharystii, przyjmie komunię św. oraz pomodli się w intencjach wskazanych przez Ojca Świętego. Wierny powinien ponadto dokonać wszystkich tych czynności w dniu dzieła odpustowego, może jednak zrobić to w okresie około 20 dni dzień dzieła odpustowego poprzedzających lub po nim następujących. Modlitwa odpustowa za Ojca Świętego – czy raczej we wskazanych przezeń intencjach – może być dowolna; Penitencjaria zaleca jednak modlitwy Zdrowaś Maryjo oraz Ojcze Nasz. Od 2002 roku, dzięki zabiegom kardynała Macharskiego, który zwrócił się z prośbą do instytucji, w całej Polsce modlitwą za odpust zupełny może być Koronka do Miłosierdzia Bożego.
Warto nadmienić, że warunkiem uzyskania kilku odpustów zupełnych jest każdorazowe przystąpienie do komunii św. oraz oddanie się modlitwie, wystarczy jednak jedna spowiedź św., jeśli wierny nadal pozostaje w stanie łaski. Należy także pamiętać, że jednego dnia można uzyskać wyłącznie jeden odpust zupełny, a spowiednik – w szczególnych przypadkach – może zlecić dopełnienie innych czynności odpustowych.
Doprecyzujmy jeszcze jedną kwestię związaną z odpustem zupełnym – za kogo można ofiarować go? Zarówno za siebie, jak i za osoby zmarłe. Zdając sobie sprawę z tego, co to jest odpust zupełny, nie powinniśmy dziwić się, że odpustu zupełnego nie możemy przyjąć w imieniu innych osób żyjących.
Odpust zupełny za zmarłych w listopadzie
Zgodnie z postanowieniami Kościoła odpust zupełny za zmarłych możliwy jest do uzyskania w dniach 1-8 listopada. Jak już wspominaliśmy na początku artykułu, w tym roku, z uwagi na pandemię koronawirusa, odpust zupełny może zostać uzyskany nie tylko w oktawę Wszystkich Świętych, lecz w dowolne osiem dni listopada. Nie muszą być to także dni następujące po sobie. A więc w jaki sposób każdy wierny może starać się o odpust zupełny za zmarłych w listopadzie? Wypełniając – rzecz jasna – zwykłe warunki odpustu, a ponadto odwiedzając cmentarze i oddając się gorliwej modlitwie za tych, którzy odeszli z tego świata.
Ponadto, należy pamiętać, że oprócz odpustu zupełnego, który zwyczajowo można uzyskać w dniach od 1 do 8 listopada, wierni mogą dostąpić łaski całkowitego darowania kar w Święto Zmarłych. Mowa o odpuście zupełnym w Zaduszki. Regulacje kościelne wymagają od wiernego, który pragnie wykorzystać tę szansę udzielenia pomocy duszom czyśćcowym, aby w dniach 1 i 2 listopada nawiedził kościół lub publiczną kaplicę i spełnił pozostałe warunki niezbędne do uzyskania odpustu. W tym roku także i odpust przypadający na Zaduszki może zostać przepisany na dowolny inny dzień miesiąca. Wprowadzone zmiany mają rzecz jasna na celu ograniczenie transmisji wirusa podczas zgromadzeń na cmentarzach i w świątyniach.
Co daje odpust zupełny za zmarłego? Zgodnie z nauczaniem Kościoła daruje karę czyśćcową, którą ponosi on za popełnione za życia grzechy, a więc umożliwia mu połączenie ze Stwórcą. Chociaż listopad jest miesiącem, w którym w szczególności troszczymy się o zbawienie tych, których nie ma już z nami, odpust zupełny 1 i 2 listopada można ofiarować również za siebie.
Inne okoliczności uzyskania odpustu
Uroczystość Wszystkich Świętych, Święto Zmarłych i kolejny tydzień to nie jedyne dni w kalendarzu liturgicznym, w których wierny może uzyskać odpust – zupełny lub częściowy. Należy zaznaczyć wyraźnie, że szansa na uzyskanie odpustu za siebie lub zmarłych przysługuje każdego wiernemu raz dziennie, po wypełnieniu zwykłych warunków odpustu, a ponadto m.in. za:
– odmówienie cząstki różańca wraz z pogłębioną refleksją dotyczącą jego tajemnic. Tak zwany różaniec dla odpustu zupełnego powinien zostać odmówiony w kościele bądź w kaplicy, w rodzinie lub we wspólnocie wiernych,
– adorację Najświętszego Sakramentu,
– czytanie Pisma Świętego (przynajmniej przez 30 minut) lub wysłuchiwanie czytania,
– odprawienie Drogi Krzyżowej. Odpust zupełny można uzyskać także łącząc się za pośrednictwem mediów z nabożeństwem odprawianym przez Ojca Świętego.
Uzyskanie odpustu zupełnego możliwe jest także po przyjęciu błogosławieństwa – mowa m.in. o odpuście zupełnym związanym z błogosławieństwem Urbi et orbi, błogosławieństwie biskupim czy błogosławieństwie kapłańskim, które pozwala uzyskać odpust całkowity wiernemu zagrożonemu śmiercią.
Inna grupa okoliczności umożliwiających skorzystanie z odpustu zupełnego związana jest z odwiedzaniem kościoła lub kaplicy. Mowa np. o odwiedzeniu:
– kościoła parafialnego w uroczystość jego tytułu lub 2 sierpnia (tzw. odpust zupełny Porcjunkuli),
– kościoła, w którym odbywa się synod,
– bazyliki mniejszej w uroczystość śś. Apostołów Piotra i Pawła,
– jednej z bazylik rzymskich podczas pielgrzymki zbiorowej lub indywidualnej,
– kościoła lub ołtarza w dniu poświęcenia,
– sanktuarium diecezjalnego lub narodowego w ramach pielgrzymki, indywidualnej wizyty lub w dniu święta sanktuarium. Warto zaznaczyć, że obecnie, decyzją Penitencjarii, odpust zupełny w Niepokalanowie można uzyskać za modlitwę w Kaplicy Adoracji.
Gdy mowa o odpuście zupełnym – modlitwy, które należy odmówić podczas każdego odwiedzenia świątyni to Ojcze nasz oraz Wierzę. Co więcej, odpust zupełny można uzyskać w rocznicę chrztu, 25-, 50- czy 60-lecie kapłaństwa lub uzyskania święceń biskupich.
Przejdźmy teraz do odpustów zupełnych, z których wierny może skorzystać w określonych dniach kalendarza liturgicznego. Nie licząc odpustu zupełnego w dniach 1-8 listopada, o którym już pisaliśmy, należy wspomnieć o możliwości skorzystania z łaski darowania kary doczesnej m.in. w:
– Nowy Rok. Odpust zupełny 1 stycznia przysługuje wiernemu, jeśli weźmie on udział w deklamacji hymnu O Stworzycielu, Duchu przyjdź w trakcie odwiedzin kościoła lub kaplicy,
– każdy piątek podczas Wielkiego Postu. Odpust zupełny możliwy jest także do uzyskania w tym okresie raz w tygodniu dzięki udziałowi w nabożeństwie Gorzkich Żali,
– Wielki Czwartek. Odpust zupełny można uzyskać, odmawiając hymny Przed tak wielkim Sakramentem po zakończeniu Mszy Wieczerzy Pańskiej,
– Wielki Piątek. Odpust zupełny w Wielki Piątek każdy wierny może uzyskać dzięki uczestnictwu w liturgii i adoracji Krzyża Pańskiego,
– w Wielką Sobotę. Odpust zupełny w Triduum Paschalne gorliwy wierny ma możliwość uzyskać również w Wielką Sobotę, odnawiając przyrzeczenia chrzcielne podczas liturgii Wigilii Paschalnej,
– w Niedzielę Wielkanocną. Odpust zupełny w Wielkanoc jest możliwy do uzyskania po wysłuchaniu błogosławieństwa Urbi et orbi,
– Niedzielę Miłosierdzia Bożego. Odpust zupełny w Niedzielę Miłosierdzia Bożego przysługuje wiernym po spełnieniu zwykłych warunków odpustu zupełnego, a także dzięki wzięciu udziału w praktykach religijnych ku czci Miłosierdzia Bożego.
Czy odpust zupełny można uzyskać również w Boże Narodzenie? Zgodnie z postanowieniami Penitencjarii za udział w publicznej nowennie Bożego Narodzenia wiernemu przysługuje odpust cząstkowy.
Z odpustu zupełnego za siebie lub za zmarłego wierni mogą skorzystać również w innych sytuacjach, m.in. w godzinie śmierci poprzez odmówienie jakiejkolwiek modlitwy, poprzez uczestnictwo w przynajmniej trzydniowych rekolekcjach czy poprzez publiczne odmówienie Te Deum ostatniego dnia roku. Przypominamy, że we wszystkich tych przypadkach konieczne jest wypełnienie zwykłych warunków odpustu zupełnego.
Podsumowanie
Czy odpust zupełny odpuszcza grzechy? Zgodnie z prawem kościelnym polega on na darowaniu kary doczesnej za grzechy już odpuszczone w trakcie spowiedzi. Dlatego też nie powinien być traktowany jako zastępstwo sakramentu – spowiedź jest warunkiem niezbędnym do skorzystania z łaski odpustu.
Wierzymy, że wszyscy nasi czytelni doskonale zdają już sobie sprawę z tego, na czym polega odpust zupełny i w jaki sposób można skorzystać z niego za siebie lub przyjąć go za zmarłego. Przypominamy również, że łaska odpustu zupełnego przysługuje wierzącym nie tylko od 1 do 8 listopada (a w roku 2021 – przez cały miesiąc), lecz również w wiele innych ważnych dni kalendarza liturgicznego po spełnieniu poszczególnych warunków zwykłych (zapisanych w KPK) i postąpieniu zgodnie ze wskazówkami Penitencjarii Apostolskiej (czyli np. po wygłoszeniu wskazanej modlitwy o odpust zupełny, nawiedzeniu świątyni, przyjęciu błogosławieństwa czy uczestnictwu w liturgii).
Instytucja odpustu zupełnego ofiarowywanego za zmarłego lub przyjmowanego dla siebie to w świetle nauczania Kościoła dar umożliwiający odnowę duchową i pełne pojednanie z Bogiem. Pamiętajmy jednak, że w każdym przypadku wymaga on od wiernego poświęcenia i całkowitego odżegnania się od grzechu. Nie należy zatem sądzić, że samo wykonanie wskazanych czynności, któremu nie towarzyszyłaby pogłębiona refleksja oraz wewnętrzna przemiana, przyczyni się do darowania kary za grzechy. Nad doniosłym znaczeniem odpustu i jego roli w życiu religijnym warto pochylić się zwłaszcza teraz, w listopadzie, dla wierzących – czasie zadumy nad życiem wiecznym.