Kościół katolicki posługuje się licznymi świętymi znakami, których religijne znaczenie opiera się na wierze w łaskę Ducha Świętego i mocy modlitwy. Znaki tego typu, czyli sakramentalia katolickie, pozwalają nam czerpać korzyści duchowe i doczesne. W dzisiejszym wpisie tłumaczymy, co to są sakramentalia i czym różnią się od sakramentów, a także – jakiego rodzaju przedmioty – prawo kanoniczne określa jako rzeczy święte.
Sakramentalia – definicja pojęcia
Zacznijmy od określenia, co to są sakramentalia. Według dokumentów prawa kanonicznego sakramentalia to święte znaki, czyli czynności, które chociaż nie są sakramentami, nawiązują do nich i zwracają uwagę na pewne korzyści religijne. Sakramentalia katolickie mają za zadanie nadawać duchowy wymiar poszczególnym okolicznościom życia członka Kościoła i przygotowywać go do godnego przyjmowania sakramentów.
Jeśli chodzi o czynności rozumiane jako sakramentalia – definicja tego terminu uświadamia nam, że ich liczba nie jest ograniczona, ponieważ wynika z zapotrzebowania wiernych. Zaliczamy do nich zarówno wszelkiego rodzaju błogosławieństwa udzielane przez duchownego, jak i poświęcenie przez kapłana kaplicy lub medalika. Sakramentalia katolickie jako święte znaki powinny być czytelne i zrozumiałe przez wszystkich członków Kościoła, oraz jednoznacznie wskazywać na określoną wartość duchową. Kapłani poprzez katechizację zobowiązani są do objaśniania sensu poszczególnych znaków.
Sakramentalia a rzeczy święte
Potocznie sakramentaliami nazywa się przedmioty stanowiące dowody wiary, rzeczy przeznaczone do sprawowania kultu Bożego i pobłogosławione przez kapłana. Jednakże gwoli ścisłości powinniśmy zaznaczyć, że o ile nazywanie przedmiotów sakramentaliami katolickimi stanowi błąd merytoryczny, o tyle sakramentalia bardzo często określonych przedmiotów dotyczą. Gdy bowiem za sprawą udzielonego błogosławieństwa lub aktu poświęcenia przedmioty zyskują szczególny wymiar religijny, mówi to, że są to rzeczy święte. Do rzeczy świętych bowiem zaliczyć możemy:
– szkaplerze,
– gromnice,
– medaliki,
– modlitewniki,
– palmy,
– krzyże,
– wodę święconą.
To bardzo ważne, aby rzeczy święte nie były wykorzystywane do celów nieodpowiednich, które umniejszają ich wadze. Niewłaściwe jest zatem używanie ich w oderwaniu od religijnego kontekstu. Wszelkie rzeczy święte powinny być otaczane należnym szacunkiem, zarówno te, które służą bezpośrednio sprawowaniu kultu Bożego, jak i te, które są w posiadaniu osób świeckich i stanowią symbole ich przynależności do Kościoła.
Sakramentalia – przykłady i podział
Jak już zaznaczyliśmy, sakramentalia i ich znaczenie powinny być znane wszystkim katolikom, aby nie przybierały formy niezrozumiałych gestów o charakterze magicznym. Cenna dla wiernego, który pragnie zgłębić ich sens, może okazać się także umiejętność ich rozróżniania. Jeśli zatem chodzi o sakramentalia – przykłady tego typu znaków świętych to m.in.:
– udzielanie błogosławieństwa (osób, przedmiotów, miejsc, posiłków),
– poświęcenia (np. świątyni),
– posypywanie głowy popiołem,
– sprawowanie egzorcyzmów,
– odprawianie pogrzebu katolickiego.
Według klasyfikacji stosowanej przez kanonistów, sakramentalia katolickie możemy podzielić na sakramentalia ustanawiające i upraszające. Te pierwsze mają charakter permanentny i wiążą się powierzeniem danej osobie specjalnego zadania, czy też nadaniu przedmiotowi lub miejscu określonego duchowego charakteru. Sakramentalia upraszające mogą natomiast być wielokrotnie ponawiane i stanowią wyraz wdzięczności za łaskę Bożą oraz prośbę o umożliwienie odpowiedniego wykorzystanie danego przedmiotu lub określoną postawę danej osoby. W obu przypadkach celem nadrzędnym jest działanie na chwałę Bożą. Kategoryzując zatem w opisany sposób sakramentalia, przykłady możemy przywołać następujące:
– konsekracje, czyli poświęcenia duchownych Bogu,
– poświęcenia, czyli nadawanie danemu przedmiotowi cech sakralnych,
– błogosławieństwa, czyli różnego typu prośby wznoszone do Boga, dotyczące kwestii duchowych lub związanych z życiem ziemskim (sakramentalia ustanawiające w przypadku miejsc lub upraszające w przypadku osób).
Sakramentalia i ich znaczenie dla wspólnoty kościelnej
W zapisach Katechizmu Kościoła Katolickiego znajdziemy informacje na temat funkcji, jakie pełnią w życiu katolików święte znaki. A więc sakramentalia – co to znaczy, że Kościół, pielęgnuje i wzbogaca przy ich udziale życie duchowe wspólnoty? Zacznijmy od tego, że dzięki nim niektóre szczególnie ważne posługi kościelne, sytuacje życiowe lub przedmioty, mogą nabrać głębszego wymiaru religijnego.
Za sprawą znaków świętych i rzeczy świętych członkowie Kościoła mogą manifestować swoją wiarę i wielbić Boga. Co więcej, istnieje jeszcze jeden aspekt, pod kątem którego rozpatrywać powinniśmy korzyści, które niosą za sobą sakramentalia – definicja zawarta w KKK uświadamia nas, że mogą stanowić one odpowiedź na zapotrzebowanie kulturowe określonych grup społecznych współtworzących Kościół.
Sakramenty a sakramentalia – różnice
Wiemy już, co to są sakramentalia – znaki, które uświęcają różne okoliczności naszej egzystencji. Zdajemy sobie także sprawę z faktu, że pomiędzy sakramentami a sakramentaliami nie możemy postawić znaku równości, chociaż zarówno jedne, jak i drugie wskazują na te same wartości duchowe i mogę być odbierane jako manifestacje Bożego działania.
Co zatem je dzieli? Gdy chodzi o sakramenty a sakramentalia – różnice są zasadnicze. Podczas gdy sakramenty budują fundamenty związku wierzącego z Chrystusem i wyznaczają kolejne etapy drogi duchowej chrześcijanina, sakramentalia dotyczą konkretnych okoliczności jego życia, na które wpływ ma łaska Zbawiciela. Należy w tym miejscu także nadmienić, że sakramentalia w odróżnieniu od sakramentów nie udzielają w sposób bezpośredni łaski Ducha Świętego, lecz przysposabiają członków Kościoła do korzystania z niej. Sakramenty ponadto, inaczej niż sakramentalia, są niezbędne dla osiągnięcia zbawienia. W świetle powyższych informacji możemy stwierdzić, że sakramentalia katolickie są w pełni uzależnione od sakramentów – służą bowiem przygotowaniu wiernego do świadomego i pełnowartościowego udziału w życiu sakramentalnym.
Omawiając różnice między sakramentami a sakramentaliami, powinniśmy szczególną uwagę zwrócić na ich genezę. Sakramenty ustanowił sam Chrystus, dlatego też ich znaczenie jest niepodważalne, a forma – nie podlega przekształceniom. Natomiast sakramentalia to święte znaki, które konstytuuje i określa Kościół, czerpiąc z Nowego Testamentu. Jeśli zatem istnieje taka potrzeba, Stolica Apostolska może sakramentalia i ich znaczenie modyfikować, tłumaczyć je w odpowiedni sposób lub poszczególne znaki znosić. Ze względu na to, że liczba sakramentaliów nie jest ograniczona, Kościół ma prawo w uzasadnionych przypadkach ustanawiać nowe święte znaki.
Udzielanie sakramentaliów
Zapisy prawa kanonicznego precyzują, przez kogo mogą być udzielane sakramentalia – co to oznacza dla wiernych? Otóż szafarzem sakramentaliów może być zarówno kapłan, jak i (w określonych przypadkach) osoba świecka. Jeśli chodzi o poświęcenia i konsekracje, dokonywać może ich wyłącznie biskup lub kapłan przez biskupa upoważniony. Większość błogosławieństw natomiast udzielać może każdy prezbiter. Istnieje także przyzwolenie na udzielenia błogosławieństwa szczególnego typu, np. ślubnego, przez diakona lub osobę świecką.
Błogosławieństwa odgrywają szczególną rolę w życiu duchowym kościoła. Tego typu sakramentalia to święte znaki, które przysługują każdemu chrześcijaninowi, nie tylko katolikowi, a nawet osobie przygotowującej się dopiero do chrztu. Co więcej, każdy katolik, który na drodze prawnej będzie zabiegał o otrzymanie błogosławieństwa, powinien je otrzymać.
Jeśli natomiast chodzi o obrzęd pogrzebu kościelnego, który również należy do sakramentaliów katolickich, to mogą go otrzymać katolicy, osoby, które miały zostać ochrzczone, lecz zmarły przed udzieleniem tego sakramentu (tyczy się to również nieochrzczonych dzieci), a także – za zgodą biskupa – chrześcijanie innych wyznań.